Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Krakowie

POSTANOWIENIE

Dnia 15 listopada 2021 roku

Sąd Okręgowy w Krakowie, Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Zygmunt Drożdżejko

po rozpoznaniu w dniu 15 listopada 2021 roku w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku S. T.

przy udziale (...) sp. z o.o. w T.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji uczestnika

od postanowienia Sądu Rejonowego w Myślenicach z dnia 26 listopada 2020 r., sygn. akt I Ns 419/18 oraz odwołania od postanowienia wydanego na rozprawie w dniu 24 listopada 2020r. w przedmiocie oddalenia wniosku o zakreślenie terminu na złożenie zarzutów do opinii

postanawia:

1.  oddalić odwołanie;

2.  zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że:

a)  z pkt I eliminuje słowo „odpłatną”

b)  uchyla pkt. II, a pkt. III nadaje oznaczenie pkt. II;

c)  pkt. IV nadaje oznaczenie pkt. III;

d)  pkt. V nadaje oznaczenie pkt. IV;

3.  w pozostałej części oddala apelację;

4.  koszty postępowania apelacyjnego wzajemnie znosi.

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 15.11.2021r.

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy ustanowił na rzez (...) sp. z o.o. w T. służebność przesyłu gazu istniejącym gazociągiem pasem szerokości 1 m (po 0,5 m od osi gazociągu obciążającą nieruchomość stanowiącą działkę nr (...) położoną w M., obręb nr (...), o numerze księgi wieczystej (...), którego treścią jest:

-znoszenie prawa wstępu, posadowienia, utrzymania sieci gazowej średniego ciśnienia DN 40 stal o długości 38m wraz z pasem zajętymi przedmiotowymi urządzeniami,

-znoszenie używania i korzystania z sieci gruntu,

-prawo korzystania z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji, remontów, modernizacji urządzeń przesyłowych w postaci linii gazowej średniego ciśnienia

Jak to zaznaczono linią koloru żółtego na mapie z projektem służebności przesyłu sporządzona przez geodetę uprawnionego mgr inż. K. C. z dnia 23.12.2019 r. i wpisaną do ewidencji materiałów państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego prowadzonego przez Starostę Powiatu (...) za nr (...). (...).2019.5458 dnia 27.12.2019 r. (i) zasądził od uczestnika (...) sp. z o.o. w T. na rzecz wnioskodawczyni S. T. kwotę 8855,80 zł tytułem wynagrodzenia zza ustanowienie służebności (II), oddalił wniosek w pozostałym zakresie (III), nakazał ściągnąć od uczestnika (...) sp. z o.o. w T. na rzecz skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Myślenicach kwotę 5.449,16 zł tytułem wydatków wyłożonych tymczasowo ze Skarbu Państwa (IV) i stwierdził, że w pozostałym zakresie każda ze stron ponosi koszty postepowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

W uzasadnieniu Sąd wskazał, że wnioskodawcy domagali się ustanowienia odpłatnej służebności przesyłu obciążającej nieruchomość wnioskodawców stanowiącej działkę nr (...) położoną w M. obręb (...) o numerze księgi wieczystej (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Myślenicach wydział Ksiąg wieczystych na rzecz przedsiębiorcy przesyłowego (...) sp. z oo. W T., którego treścią jest;

-znoszenie prawa wstępu, posadowienia, utrzymania sieci gazowej średnioprężnej i średniego ciśnienia o długości 131mb wraz z powierzchnią pasa technologicznego zajętym przedmiotowymi urządzeniami o powierzchni 393m2,

-znoszenie używania i korzystania z gruntu o powierzchni 393m2

-oraz prawa korzystania z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji, remontów, modernizacji urządzeń przesyłowych w postaci linii, linii gazowej średniego ciśnienia.

Wnosili także o zasądzenie od uczestnika solidarnie na ich rzecz kwoty 58.950 zł należności głównej tytułem wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wydania postanowienia do dnia zapłaty płatnego w terminie 7 dni od daty uprawomocnienia się postanowienia. Nadto domagali się zasądzenia od uczestnika solidarnie na swoją rzecz kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego i opłatą od pełnomocnictwa, wg norm przesianych.

Na uzasadnienie podali, że są właścicielami działki, na której jest posadowiona siec gazowa średniego ciśnienia, która stanowi własność uczestnika. Linia jest czynna i doprowadza gaz również do innych nieruchomości. Zakończenie budowy sieci nastąpiło w dniu 4.08.1986 r. Linia ta w znacznym stopniu ogranicza ich prawo własności, nadto podnieśli, ze uczestnik nie jest posiadaczem przedmiotowej linii przez czas wymagany do zasiedzenia służebności.

Uczestnik postepowania (...) sp. z o.o. wniosła o oddalenie wniosku i zasądzenie od wnioskodawców zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Wskazała na inną długość linii gazociągu, a to wynoszącą 38m. Zakwestionowała obszar wnioskowanej służebności. Podniosła także zarzut zasiedzenia służebności wskazując na dobrą wiarę po swojej stronie i poprzedników prawnych, która wywodziła się od zgody właścicieli nieruchomości na posadowienie urządzeń przesyłowych i brak kwestionowania powstałego stanu przez szereg lat.

Z ustaleń poczynionych przez Sąd wynikało m.in., że działka ewidencyjna (...) jest objęta księgą wieczystą numer (...), stanowi własność S. T., a wcześniej wchodziła w skład majątku dorobkowego jej i męża T. T., który zmarł w toku postępowania. Przedmiotowa nieruchomość została przez nich nabyta na podstawie umowy sprzedaży z dnia2 stycznia 2001 r.

Na mocy zarządzenia nr 56 Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 1 sierpnia 1982 r. powstało przedsiębiorstwo państwowe (...). Następnie na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 września 1996 r. w sprawie przekształcenia państwowego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej doszło do przekształcenia tego przedsiębiorstwa w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa. Zgodnie z aktem komercjalizacji z dnia 21 października 1996 r. cały majątek przedsiębiorstwa państwowego został wniesiony jako kapitał akcyjny spółki (...) S.A. Na mocy umowy dotyczącej przeniesienia sportu, sporządzonej w formie aktu notarialnego zawartej 31.12.2002 r. pomiędzy (...) S.A. a (...) Spółką (...) sp. z o. spółka stała się właścicielem m.io.n całego Zakładu (...) w K. (poprzednio Oddział (...) S.A.). WW skład majątku będącego przedmiotem wskazanych umów wchodziły urządzenia przesyłowe położonego na nieruchomości wnioskodawców.

Decyzją z dnia 20.12.1986 r. zatwierdzono plan realizacyjny i udzielono pozwolenia na budowę gazociągu w dzielnicy Z.. Właściciela nieruchomości przez które przebiegał gazociąg udzielili pisemnej zgody na wejście na teren Zakładu (...) i konserwacji sieci gazowej. Sieć została przekazana do użytku 4 sierpnia 1989 r. i od tego czasu uczestnik ,a wcześniej jego poprzednicy prawni korzystają z nieruchomości dz. (...) w celu przesyłu gazu. Dla bieżącej konserwacji gazociągu jest wystarczająca strefa, która obejmuje obszar o szerokości 1m, tj. po 0,5 m od osi gazociągu.. obecnie większość prac naprawczych, konserwatorskich, a nawet modernizacyjnych można wykonać z wykorzystaniem współczesnych metod bezwykopowych. Sporadycznie mogą się zdarzyć czynności związane z awarią, które mogą skutkować potrzebą wykonania wykopu o większej szerokości nawet 5-6 metrów. Przedmiotowy gazociąg w praktyce podlega pierwszym przeglądom, kontroli wizualnej, ewentualnie z użyciem detektora gazu, sprawdzeniu czy nie została naruszona strefa kontrolowana przez jego zabudowę. Na przestrzeni lat licząc od daty uruchomienia przesyłu gazu przedmiotowym gazociągiem były wykonywane regularne jego przeglądy. Przebieg gazociągu i pasa służebności został uwidoczniony w opinii biegłego geodety kolorem żółtym a strefa służebności przesyłu zaprojektowano jako minimalny pas gruntu umożliwiający prawidłowy przesył gazu i wykonanie konserwacji oraz prac naprawczych nie powodujących konieczności wykonania wykopu. Zgodnie z zapisami normy 0,5 Mpa wynosi 1m.

Ustalenia faktyczne w sprawie Sąd poczynił na podstawie opinii biegłych z zakresu eksploatacji sieci gazowej i geodety, a także dokumenty urzędowe zalegające w aktach oraz zeznań świadków.

W ocenie Sądu wniosek co do zasady zasługiwał na uwzględnienie. Sąd nie uwzględnił podniesionego przez uczestniczkę zarzutu zasiedzenia ani odnośnie posiadania tytułu prawnego do umiejscowienia i eksploatacji urządzenia na gruncie. Zdaniem Sądu samo wykonanie gazociągu na podstawie decyzji o pozwoleniu na budowę nie kreuje żadnego tytułu prawnego po stronie uczestniczki co by czyniło zbędnym ustanowienie służebności. Sąd wskazał na brak okazania jakichkolwiek decyzji administracyjnych, na podstawie których można by ustalić, że doszło do wywłaszczenia nieruchomości względnie ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego. Sąd wskazał, że źródłem powstania służebności może być umowa z właścicielem z zachowaniem wymogów określonych w art. 245 kc albo orzeczenie sądowe o jej ustanowieniu lub nabycie jej przez zasiedzenie. Sąd nie przyjął istnienia dobrej wiary po stronie uczestniczki, podkreślając, że nie mogło po jej stronie dojść do wytworzenia się błędnego przeświadczenia o przysługiwaniu jej uprawnień mieszczących się w zakresie treści służebności na podstawie złożonych przez właścicieli nieruchomości oświadczeń, z uwagi na niezachowanie odpowiedniej formy. Również fakt realizacji inwestycji budowlanej nie mógł wytworzyć takiego przeświadczenia, ponieważ z faktu wydania pozwolenia na budowę nie można wnioskować o przysługującym inwestorowi prawie własności. Również Sąd nie podzielił argumentów uczestniczki odwołujących się do tytułu prawnego do posadowienia i eksploatacji urządzeń wywodzonego na podstawie przepisów u.g.n.

Sąd ustanowił służebność przesyłu gazu zgodnie z projektem geodety przy uwzględnieniu 1m strefy korzystania z gazociągu, uznając, że brak było podstaw do rozciągnięcia strefy służebności na cały obszar strefy kontrolowanej. Wyznaczana bowiem strefa ma zabezpieczyć potrzeby eksploatowania urządzeń, zapewniając przedsiębiorcy możliwość prawidłowego korzystania z nich, ale w tym też konserwacji, naprawy , modernizacji czy usuwania awarii. W ocenie Sądu zaznaczony w opinii biegłego geodety pas spełnia warunki i uwzględnia argumenty wnioskodawców odnoszące się do konieczności wykonania napraw przy użyciu sprzętu.

O wynagrodzeniu za ustanowienie służebności Sąd orzekł na podstawie opinii biegłego. O wydatkach poniesionych w toku postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 83 ust. 2 w zw. z art. 113 ust. 2 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 520 §2 kpc i na tej podstawie obciążył uczestnika kosztami za opinie biegłych, uznając, że koszty te powinien ponieść uczestnik skoro na jego rzecz ustanowiono służebność. W pozostałym zakresie o kosztach orzeczono na zasadzie art. 520 §1 kpc.

W apelacji od postanowienia uczestnik zarzucił naruszenie przepisów mających wpływ na rozstrzygnięcie, a to:

-art. 234 kpc w zw. z art. 7 kc przez nieprzyjęcie jako składowej stanu faktycznego dobrej wiary uczestnika odnośnie posiadanego tytułu prawnego do nieruchomości w dacie objęcia gazociągu, pomimo nie obalenia domniemania dobrej wiary,

-art. 233 §1 w zw. z art. 278 §1 kp poprzez oparcie rozstrzygnięcia w zakresie wartości wynagrodzenia za ustanowienie służebności na opinii rzeczoznawcy co do której uczestnik nie miał możliwości złożenia zarzutów,

-art. 520 §1-2 kpc przez nieprawidłowy rozdział kosztów postępowania przy przyjęciu, że całość kosztów związanych z opiniami biegłych powinien ponieść uczestnik skoro to na jego rzecz Sąd ustanowił służebność.

Nadto zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:

-art. 292 kc w zw. z art. 172 §1 kc i art. 7 kc przez błędną wykładnię i przyjęcie, że w sprawie nie mogło dojść do uwzględnienia dobrej wiary przy objęciu posiadania przez poprzednika prawnego uczestnika,

-art. 292 kc w zw. z art. 172 §1 kc i art. 7 kc przez niezastosowanie kc w sytuacji gdy istniały przesłanki do stwierdzenia nabycia przez poprzednika prawnego uczestnika służebności przesyłu.

Wskazując na powyższe apelujący domagał się rozpoznania na zasadzie art. 380 kpc postanowienia o oddaleniu wniosku uczestnika o wyznaczenie terminu do złożenia ewentualnych zarzutów do opinii biegłego i zmianę tego postanowienia w ten sposób, aby zakreślić uczestnikowi 14 dniowy termin do złożenia ewentualnych zarzutów, zmiany zaskarżonego postanowienia i oddalenia wniosku w całości oraz obciążenia wnioskodawcy całością kosztów postępowania i zasądzenia na rzecz uczestnika koszty postępowania, w tym koszty zastępstwa procesowego za I instancję, ewentualnie uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, a w każdym przypadku zasądzenie od wnioskodawcy kosztów postępowania apelacyjnego w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawcy domagali się jej oddalenia i zsadzenia kosztów postępowania odwoławczego wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest częściowo uzasadniona.

Apelacja w zakresie naruszenia przepisów prawa procesowego a to art. 233§1 kpc w zw. z art. 278 §1 kpc przez oparcie orzeczenia co do wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności o opinię rzeczoznawcy bez dania uczestnikowi możliwości złożenia ewentualnych zarzutów okazał się niezasadny. Opinia została doręczona adwokatowi P. S. ((k.207). Wbrew zarzutom złożonym w apelacji w katach brak jest informacji o odwołaniu pełnomocnika. Sam fakt udzielenia pełnomocnictwa innej osobie nie oznacza automatycznie wypowiedzenie dotychczasowego pełnomocnictwa.

Apelacja nie jest uzasadniona co do samego ustanowienia służebności przesyłu. Rozważenie powyższej kwestii wymaga w pierwszej kolejności przedstawienia kodeksowych instytucji służebności gruntowej oraz służebności przesyłu. Instytucja służebności gruntowej została wprowadzona już w pierwotnej treści kodeksu cywilnego; przewidziano również możliwość zasiedzenia tej służebności. Za najistotniejszą z punktu widzenia przedmiotowej sprawy należy uznać treść przepisów art. 285 i art. 292 kodeksu cywilnego, regulujących odpowiednio definicje służebności gruntowej oraz kwestie jej zasiedzenia:

Art. 285. Nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (służebność gruntowa) (§1). Służebność gruntowa może mieć jedynie na celu zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części (§2).

.

Art. 292. Służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio.

W przeciwieństwie do służebności gruntowej, służebność przesyłu nie została uwzględniona w pierwotnej treści kodeksu cywilnego. Wprowadzono ją dopiero na mocy ustawy z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z dnia 2 lipca 2008 r. nr 116, poz. 731), która weszła w życie z dniem 3 sierpnia 2008 r. Zgodnie z dodanym w/w ustawą art. 305 ¹ kodeksu cywilnego nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu). Natomiast zgodnie z art. 305 ⁴ kodeksu cywilnego do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych, a więc również przepisy o zasiedzeniu.

Porównując cytowane wyżej przepisy kodeksu cywilnego regulujące służebność gruntową oraz służebność przesyłu można zauważyć zarówno podobieństwa, jak i różnice występujące pomiędzy tymi instytucjami. Najbardziej istotne podobieństwo pomiędzy obydwiema służebnościami wynika z samej istoty instytucji służebności; jest nim ograniczenie praw właściciela nieruchomości do dysponowania nieruchomością zgodnie z treścią prawa własności na rzecz innego podmiotu. Obydwie służebności powstają na nieruchomości obciążonej; w przypadku służebności gruntowej mogą polegać bądź na korzystaniu z nieruchomości obciążonej w ograniczonym zakresie przez właściciela nieruchomości władnącej bądź na ograniczenia określonych działań właściciela nieruchomości obciążonej w stosunku do tej nieruchomości bądź na zakazie wykonywania przez właściciela nieruchomości obciążonej pewnych uprawnień, które mu przysługują względem nieruchomości władnącej. Istota służebności przesyłu sprowadza się zaś do przysługującego przedsiębiorcy prawa do korzystania z nieruchomości obciążonej w zakresie zgodnym z przeznaczeniem wybudowanych na niej urządzeń przesyłowych; w swojej istocie służebność przesyłu jest więc bardzo zbliżona do służebności gruntowej przybierającej postać korzystania z nieruchomości obciążonej w ograniczonym zakresie przez właściciela nieruchomości władnącej.

Pomiędzy służebnością gruntową a służebnością przesyłu istnieją jednak wyraziste różnice. Po pierwsze, odmienny jest podmiot, na rzecz którego zostaje ustanowiona służebność. W przypadku służebności gruntowej jest to każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej, a w przypadku służebności przesyłu – przedsiębiorca będący właścicielem infrastruktury przesyłowej. Takie rozróżnienie podmiotów, na rzecz których są ustanawiane służebności, wskazuje na kolejną istotną różnicę pomiędzy służebnością gruntową a służebnością przesyłu – pierwsza z nich jest powiązana z nieruchomością władnąca a druga z urządzeniami przesyłowymi usadowionymi na nieruchomości obciążonej i przedsiębiorstwem, w skład którego te urządzenia wchodzą. Na ścisłe powiązanie służebności gruntowej z nieruchomością władnącą wskazuje przede wszystkim kodeksowe uregulowanie celu tej służebności, w myśl którego służebność gruntowa może mieć jedynie na celu zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części (art. 285 § 2 k.c.). Nierozerwalny związek pomiędzy służebnością przesyłu a urządzeniami przesyłowymi i przedsiębiorstwem najlepiej obrazuje zaś art. 305 ³ k.c., zgodnie z którym służebność przesyłu przechodzi na nabywcę przedsiębiorstwa lub nabywcę urządzeń przesyłowych (§ 1) i wygasa najpóźniej wraz z zakończeniem likwidacji przedsiębiorstwa (§ 2). Celem służebności przesyłu nie jest więc, jak w przypadku służebności gruntowej, zwiększenie użyteczności innej nieruchomości, lecz zwiększenie użyteczności jednostki gospodarczej - przedsiębiorstwa dysponującego infrastrukturą przesyłową.

W ocenie Sądu Okręgowego wskazane wyżej różnice pomiędzy służebnością gruntową a służebnością przesyłu nakazują traktować je jako dwie oddzielne instytucje, które nie mogą być wzajemnie przez siebie zastępowane. Powyższe stanowisko znajduje zresztą oparcie w samym kształcie kodeksowych regulacji obydwu instytucji. Przepisy normujące służebność przesyłu nie zostały przypisane do Księgi Drugiej Tytułu III Działu III Rozdziału II kodeksu cywilnego, zawierającego regulacje dotyczące służebności gruntowej, lecz stworzono dla nich nowy, odrębny Rozdział III. Co prawda na mocy art. 305 ⁴ k.c. do służebności przesyłu stosuje się przepisy o służebnościach gruntowych, lecz jest to jedynie stosowanie odpowiednie, a nie stosowanie wprost, co akcentuje odrębność tych dwóch instytucji przy jednoczesnym zaznaczeniu, że występują między nimi pewne podobieństwa.

Pomimo istotnych różnic istniejących pomiędzy instytucją służebności gruntowej a instytucją służebności przesyłu w orzecznictwie Sądu Najwyższego przeważa stanowisko, iż przed wprowadzeniem do polskiego porządku prawnego instytucji służebności przesyłu zakłady przesyłowe mogły zasiadywać służebność gruntową obejmującą prawo do korzystania z nieruchomości w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu. W przypadku, gdy bieg terminu zasiedzenia służebności zakończył się przed wprowadzeniem do kodeksu cywilnego instytucji służebności przesyłu w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, iż doszło do zasiedzenia służebności gruntowej o treści analogicznej do służebności przesyłu; z kolei gdy termin zasiedzenia biegł przez okres przed wprowadzeniem służebności przesyłu do kodeksu cywilnego, a zakończył swój bieg już po wprowadzeniu tej służebności, okres występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu przed jej wprowadzeniem do kodeksu cywilnego podlega doliczeniu do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebności (tak m.in. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2008 r., III CZP 89/08, LEX nr 458125; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2018 r., II CSK 389/08, LEX nr 484715; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2013 r., III CZP 18/13, OSNC 2013/12/139). W opinii Sądu Najwyższego wykładnia funkcjonalna art. 285 § 1 i 2 k.c. dopuszcza ustanowienie służebności gruntowej oderwanej od nieruchomości władnącej, której celem jest nie zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej, lecz przedsiębiorstwa posiadającego urządzenia przesyłowe usadowione na nieruchomości obciążonej, na rzecz nie każdoczesnego właściciela nieruchomości władnącej, lecz przedsiębiorcy. Daleko idące podobieństwa miedzy instytucjami służebności przesyłu a służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu uzasadniają zaś możliwość doliczenia okresu występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu, który upłynął jeszcze przed jej wprowadzeniem do kodeksu cywilnego, do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia służebności przesyłu.

Sąd Okręgowy nie podziela jednak opisanego wyżej stanowiska Sądu Najwyższego. W ocenie tutejszego Sądu literalna treść przepisów art. 285 § 1 i 2 k.c. nie dopuszcza możliwości kreowania zaproponowanej konstrukcji służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Pomiędzy obydwiema instytucjami występują różnice zbyt daleko idące, aby dopuścić istnienie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu - jak wskazano już powyżej w rozważaniach dotyczących podobieństw i różnic pomiędzy instytucjami służebności gruntowej oraz służebności przesyłu, służebność gruntowa jest ściśle związana z nieruchomością władnącą, ustanawiana na rzecz jej każdoczesnego właściciela i ma na celu zwiększenie jej użyteczności, natomiast służebność przesyłu jest nierozerwalnie połączona z urządzeniami przesyłowymi i przedsiębiorstwem, w skład którego wchodzą, ustanawiana na rzecz przedsiębiorcy dysponującego infrastruktura przesyłowa bądź zamierzającego ją wybudować, a jej celem jest zwiększenie użyteczności przedsiębiorstwa. Zdaniem tutejszego Sądu oderwanie służebności przesyłu od nieruchomości władnącej i jej właściciela uniemożliwia stosowanie przepisów o służebności gruntowej do kreowania służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu. W istocie nie jest to bowiem służebność gruntowa, lecz czysta służebność przesyłu, która stanowi przecież całkowicie odrębną konstrukcję. Skoro zaś tutejszy Sąd wyklucza dopuszczalność ustanowienia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, to tym bardziej odrzuca możliwość jej zasiedzenia.

Dodatkowo należy zwrócić uwagę na fakt, iż samo wprowadzenia do kodeksu cywilnego instytucji służebności przesyłu wskazuje na to, że przed jej uregulowaniem nie istniała instytucja, która mogłaby pełnić te same funkcje. Jeżeli istniałaby możliwość ustanowienia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, wprowadzanie odrębnych regulacji dotyczących służebności przesyłu nie miałoby racji bytu – wystarczające byłoby stosowanie regulacji dotychczasowych, z ewentualnym dodaniem do Tytułu III Działu III Rozdziału II kodeksu cywilnego dodatkowych regulacji dotyczących możliwości sądowego ustanowienia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu (odpowiednik obecnego art. 305 ² k.c.). Wprowadzenie do kodeksu cywilnego instytucji zbieżnej z już istniejąca stałoby zaś w sprzeczności z założeniem racjonalności ustawodawcy i zasadami prawidłowej legislacji, w myśl których nie powinno dochodzić do powielania regulacji dotyczących tej samej instytucji.

Możliwość doliczenia okresu występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu, który upłynął jeszcze przed jej wprowadzeniem do kodeksu cywilnego, do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia służebności przesyłu jest zaś w ocenie tutejszego Sądu wykluczona z tej prostej przyczyny, iż niemożliwym jest zasiedzenie służebności, która nie istnieje. Jak podkreślano już wyżej, służebność przesyłu została zaś wprowadzona do polskiego porządku prawnego w 2008 r. i zdaniem tut. Sądu dopiero od tego momentu mógł się rozpocząć bieg terminu jej zasiedzenia.

Za odrzuceniem zaproponowanej przez Sąd Najwyższy interpretacji przepisów art. 285 § 1 i 2 k.c. przemawiają również racje konstytucyjne. Instytucja służebności ze swojej istoty stanowi pewne ograniczenie prawa własności, które jest wszak chronione przez przepisy Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej (art. 21 i art. 64 Konstytucji). W myśl art. 64 ust. 3 Konstytucji własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności. Zgodnie zaś z art. 31 ust. 3 Konstytucji ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób; ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Oczywiście kodeksowe regulacje służebności gruntowej i służebności przesyłu oraz ich zasiedzenia należy uznać za dopuszczalne ograniczenia prawa własności, wprowadzone z poszanowaniem cytowanych wyżej przepisów Konstytucji. Jednakże interpretacji przepisów art. 285 § 1 i 2 k.c. ugruntowanej w orzecznictwie Sądu Najwyższego nie sposób uznać za spełniającą standardy konstytucyjne. Dopuszczenie możliwości ustanowienia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu jeszcze przed uregulowaniem instytucji służebności przesyłu w kodeksie cywilnym stanowi niedopuszczalną wykładnię rozszerzającą przepisów ograniczających prawo własności, w istocie wprowadzającą do polskiego porządku prawnego nową instytucję ograniczającą prawo własności, która nie została przewidziana przez ustawę, co stoi w wyraźnej sprzeczności z art. 31 ust. 3 oraz art. 64 ust. 3 Konstytucji. Niezależnie od powyższego, rozwiązania zaproponowanego przez Sąd Najwyższy nie sposób uznać za konieczne przez wzgląd na wartości wymienione w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Co prawda problematykę dostarczania tzw. mediów (gaz, woda, energia elektryczna), a tym samym korzystania przez przedsiębiorców zajmujących się ich dostarczaniem z niezbędnej infrastruktury przesyłowej należy uznać za istotną z punktu interesu publicznego, jednak w ocenie tutejszego Sądu dopuszczenie zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu oraz doliczenia okresu występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu, który upłynął jeszcze przed jej wprowadzeniem do kodeksu cywilnego, do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia służebności przesyłu nie stanowi koniecznego warunku dla realizacji tego interesu. Nadto należy zwrócić uwagę na fakt, że wykładnia przepisów regulujących służebność gruntową i służebność przesyłu przyjmowana przez Sąd Najwyższy w dalekim stopniu przekłada interes podmiotów gospodarczych, jakimi są przedsiębiorcy zajmujący się działalnością przesyłową ponad interes indywidualnych właścicieli nieruchomości. Interes publiczny i interes przedsiębiorców może wszakże zostać spełniony z wykorzystaniem metod, które w niższym stopniu ograniczają prawa właścicieli nieruchomości np. odpłatnego ustanowienia służebności przesyłu czy zaangażowania Skarbu Państwa w kwestie związane z budową i utrzymaniem infrastruktury przesyłowej na prywatnych nieruchomościach.

Podkreślenia wymaga również, że interpretacja proponowana w orzecznictwie Sądu Najwyższego budzi wątpliwości pod kątem konstytucyjnych zasad ochrony zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz pewności prawa, wywodzonych z wyrażonej w art. 2 Konstytucji zasady demokratycznego państwa prawa. Przed wprowadzeniem do kodeksu cywilnego przepisów o służebności przesyłu indywidualna osoba o przeciętnym rozeznaniu w prawie, będąca właścicielem nieruchomości, na której są usadowione urządzenia przesyłowe, nie mogła żywić obaw, iż przedsiębiorca korzystający z tych urządzeń zasiedzi służebność uprawniająca go do korzystania z tych urządzeń, gdyż taka możliwość nie była przewidziana w przepisach obowiązującego prawa. Tym samym właściciel nie zdawał sobie sprawy z negatywnych skutków mogących wynikać z braku uregulowania stanu prawnego nieruchomości w tym zakresie. Tymczasem przy przyjęciu możliwości zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu lub doliczenia okresu występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu, który upłynął jeszcze przed jej wprowadzeniem do kodeksu cywilnego, do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia służebności przesyłu, indywidualny właściciel nieruchomości zostaje niespodziewanie postawiony przed dokonanym faktem zasiedzenia służebności przez przedsiębiorcę, bez możliwości obrony przed roszczeniem przedsiębiorcy bądź podjęcia starań w kierunku uregulowania kwestii w inny sposób, uwzgledniający interesy obydwu stron. Taka sytuacja w sposób oczywisty nadszarpnie zaufanie jednostki do obowiązującego prawa oraz jej przekonanie o jego stabilności i przewidywalności.

Należy podkreślić, iż stanowisko prezentowane przez Sąd Najwyższy budzi wątpliwości również na gruncie prawa międzynarodowego. Zgodnie z art. 1 Protokołu Nr 1 i Nr 4 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonego w Paryżu dnia 20 marca 1952 r. oraz sporządzonego w Strasburgu dnia 16 września 1963 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175/1 z późn. zm.):

Art. 1. Każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego. Powyższe postanowienia nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa państwa do stosowania takich ustaw, jakie uzna za konieczne do uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zabezpieczenia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych.

Podobna regulacja została zamieszczona w art. 17 ust. 1 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz. U. UE. C. z 2007 r. Nr 303, str. 1 z późn. zm.):

Artykuł 17. Prawo własności

1.  Każdy ma prawo do władania, używania, rozporządzania i przekazania w drodze spadku mienia nabytego zgodnie z prawem. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym, w przypadkach i na warunkach przewidzianych w ustawie, za słusznym odszkodowaniem za jej utratę wypłaconym we właściwym terminie. Korzystanie z mienia może podlegać regulacji ustawowej w zakresie, w jakim jest to konieczne ze względu na interes ogólny.

Jak wynika z cytowanych wyżej przepisów, wprowadzanie przepisów ograniczających własność jedynie wtedy, gdy jest to konieczne ze względu na interes publiczny i wyłącznie w drodze regulacji rangi ustawowej jest nie tylko standardem konstytucyjnym, lecz także międzynarodowym. Jak wskazano zaś już wyżej, kreowanie nowej instytucji ograniczającej własność przez orzecznictwo sądowe nie można uznać za przystające do tych standardów.

Na marginesie należy przy tym zauważyć, że krytyczne stanowisko tut. Sądu odnośnie przyjmowanej przez Sąd Najwyższy wykładni przepisów dotyczących służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu oraz zasiedzenia służebności przesyłu nie jest odosobnione. Zastrzeżenia w tym zakresie były również wyrażane w doktrynie prawa cywilnego (por. Warciński Michał. Służebność przesyłu. Glosa do uchwały SN z dnia 22 maja 2013 r., III CZP 18/13. Przegląd Sądowy, 2016; Kondek Jędrzej M.. Termin zasiedzenia służebności przesyłu okresu władania przez przedsiębiorcę nieruchomością w zakresie służebności przesyłu przed 3.08.2008 r. Glosa do uchwały SN z dnia 22 maja 2013 r., III CZP 18/13. Glosa, 2014). Wątpliwości co do poglądów wyrażonych przez Sąd Najwyższy powstawały również na gruncie spraw rozpatrywanych przez sądy powszechne, czego wyrazem są pytania prawne co do ich zgodności z Konstytucją przepisów art. 292 w związku z art. 285 par. 1 i 2 k.c. w wykładni stosowanej przez Sąd Najwyższy, kierowane do Trybunału Konstytucyjnego (por. postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 października 2018 r., P 7/17, OTK-A2018/59; postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 lipca 2014 r., P 47/13, OTK-A 2015/7/107; postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 lipca 2014 r., P 28/13, OTK-A 2014/7/84). We wszystkich wymienionych wyżej przypadkach Trybunał Konstytucyjny nie udzielił jednak odpowiedzi na pytania postawione przez sądy i umorzył postępowanie, podkreślając przede wszystkim, że choć stanowisko Sądu Najwyższego budzi wątpliwości, to nie istnieje bezspornie jednolita praktyka stosowania prawa, która nadała zakwestionowanym przepisom jednoznaczną treść i tym samym nie ma podstaw do wydania wyroku przez Trybunał Konstytucyjny. Z tego względu tut. Sąd, choć rozważał zadanie analogicznego pytania prawnego do Trybunału Konstytucyjnego, ostatecznie odstąpił od tego zamiaru, zamiast tego dokonując samodzielnych zabiegów interpretacyjnych, które doprowadziły do wyprowadzenia wniosków odmiennych niż te przyjmowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego.

Z powyższych rozważań wynika, że w ocenie tut. Sądu na gruncie niniejszej sprawy nie doszło do zasiedzenia przez uczestnika jakiejkolwiek służebności gruntowej polegającej na korzystaniu z nieruchomości należącej do wnioskodawcy w zakresie znajdujących się na nich linii gazowej. Zasiedzenie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu jest niemożliwe, gdyż kreowanie takiej służebności byłoby sprzeczne z przepisami kodeksu cywilnego o służebnościach gruntowych. Bieg terminu zasiedzenia służebności przesyłu rozpoczął się zaś dopiero z momentem wejścia w życie przepisów wprowadzających tą instytucję do kodeksu cywilnego tj. z dniem 3 sierpnia 2008 r. i niezależnie od przyjęcia dobrej czy złej wiary uczestnika w dniu wniesienia wniosku z pewnością nie ukończył swojego biegu, trwającego odpowiednio 20 lub 30 lat (art. 172 par. 1 i 2 k.c. w zw. z art. 292 i 305 ⁴ k.c.). Jako że nie doszło do zasiedzenia służebności przez uczestnika wniosek o ustanowienie służebności był uzasadniony. Sąd Okręgowy dokonał jednak korekty w samym sformułowaniu sentencji postanowienia w przedmiocie ustanowienia służebności. Otóż Sąd Rejonowy wskazał , że ustanowienia „odpłatną” służebność. Nie jest to prawidłowe albowiem „odpłatność” nie jest cechą identyfikującą służebność. Kodeks cywilny nie wprowadza rozróżnienia na służebności „odpłatne” i „nieodpłatne”. Taki podział może zostać przeprowadzony w nauce prawa wg. kryterium czy za ustanowienie służebność należne jest wynagrodzenie czy nie. Sąd stosując określone instytucje prawne w orzeczeniu powinien się posługiwać językiem ustawy, a nie doktryny prawa.

Sąd Okręgowy przyjął, że w ogóle nie biegł termin zasiedzenia służebności przesyłu przed wprowadzeniem tej instytucji do kodeksu cywilnego tj. przed 3.08.2008r. Gdyby jednak tego poglądu nie podzielić to wówczas interpretacja sądu I instancji o braku podstaw do przyjęcia posiadania w dobrej wierze jest w pełni uzasadniona.

Apelacja jest jednak uzasadniona w części dotyczącej wynagrodzenia za ustanowioną służebność.

Zgodnie z art. 305 ²§1 kc właściciel nieruchomości może żądać wynagrodzenia za ustanowienie służebności. Przepisu tego nie można jednak interpretować w ten sposób, że sąd ma obowiązek za każdym razem przyznać wynagrodzenie, jeżeli ustanawia służebność. Sąd jest uprawniony do badania czy w okolicznościach konkretnej sprawy przyznanie wynagrodzenia jest uzasadnione czy nie.

Jak wynika z ustalonego stanu faktycznego decyzją z dnia 20.12.1986r. zatwierdzono plan realizacji i udzielono pozwolenia na budowę gazociągu w dzielnicy Z.. Właściciele nieruchomości przez które przebiegał gazociąg udzielili pisemnej zgody na wejście na teren i konserwacji sieci gazowej. Sieć została przekazana do użytku 4.08.1989r. i od tego czasu do dnia dzisiejszego uczestnik, a wcześniej poprzednicy prawni korzystają z nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...) w celu przesyłu gazu. Jest rzeczą oczywistą, że z uwagi na charakter zajęcia nieruchomości (posadowienie gazociągu i przesyłu gazu) nie była to zgoda czasowa tylko na czas nieokreślony bez możliwości wypowiedzenia. Była to zgoda bezpłatna. Doszło więc – poprzez faktyczne czynności - do zawarcia nienazwanej umowy na podstawie której zakład gazowniczy mógł posadowić gazociąg i przesyłać gaz. Te okoliczności przesądzają o tym, że brak jest podstaw do przyznania wynagrodzenia wnioskodawcy za ustanowienie służebności przesyłu, albowiem służebność ta odpowiada wcześniej wyrażonej zgodzie na posadowienie gazociągu i przesył gazu.

O kosztach postępowania apelacyjnego sąd orzekł na zasadzie art. 100 kpc i wzajemnie je zniósł z uwagi na fakt, że apelacja została uwzględniona jedynie częściowo.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy – na zasadzie art. 386 § 1 kpc – orzekł jak w sentencji postanowienia.

Sędzia Zygmunt Drożdżejko