Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Krakowie

POSTANOWIENIE

Dnia 7 grudnia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Anna Nowak (sprawozdawca)
Sędziowie:	SO Krzysztof Wąsik SO Jarosław Tyrpa

Protokolant: sekretarz sądowy (...)

po rozpoznaniu w dniu 7 grudnia 2016 r. w Krakowie

na rozprawie sprawy z wniosku E. M. (1) i K. S. (1)

przy uczestnictwie A. M. (1), M. M. (1), M. M. (2), K. M., J. F. (1), J. F. (2), K. F., W. F. (1), J. S., M. F. (1), T. F., W. F. (2), J. F. (1), D. F., M. F. (2), J. F. (3), G. F., J. C., M. S. (1), B. H. i J. P.

o stwierdzenie nabycia spadku

na skutek apelacji wnioskodawców

od postanowienia Sądu Rejonowego w Chrzanowie z dnia 30 czerwca 2015 r., sygnatura akt I Ns 540/10

postanawia:

1.  odrzucić apelację wnioskodawcy K. S. (1);

2.  oddalić apelację wnioskodawczyni E. M. (1);

3.  stwierdzić, że wnioskodawcy i uczestnicy ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

SSO Krzysztof Wąsik SSO Anna Nowak SSO Jarosław Tyrpa

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 7 grudnia 2016 r.

Postanowieniem z dnia 30 czerwca 2015 r. Sąd Rejonowy w Chrzanowie stwierdził, że spadek po M. vel M. S. (2) z domu K. córce J. i J., zmarłej dnia (...) r. w J., ostatnio stale zamieszkałej w C., na podstawie testamentu notarialnego z (...) r. nabył w całości jej siostrzeniec A. M. (1) syn T. i A. zd. K.; a ponadto stwierdził, że wnioskodawcy i uczestnicy ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Postanowienie to zapadło w następującym stanie faktycznym.

Spadkodawczyni M. vel M. S. (3) z domu K. córka J. i J. zmarła dnia (...) r. w C. i ostatnio zamieszkiwała w C. przy ul. (...). Spadkodawczyni zamiennie posługiwała się imionami M. i M.. W aktach stanu cywilnego spadkodawczyni figuruje jako M. zarówno w akcie urodzenia jak i w akcie zgonu. Natomiast w dowodzie osobistym spadkodawczyni miała wpisane imię M.. Spadkodawczyni w chwili śmierci była wdową. Pozostawała jeden raz w związku małżeńskim ze S. S. (1). Z małżeństwa spadkodawczyni miała 1 dziecko, które zmarło przy porodzie. Spadkodawczyni nie miała dzieci ani pozamałżeńskich ani przysposobionych. Rodzice spadkodawczyni J. K. (1) i J. K. (2), zmarli przed spadkodawczynią. Spadkodawczyni miała siedmioro rodzeństwa tj. siostry: J. C., A. M. (2), S. M. (1), W. F. (3), Z. S., J. K. (3) i E. K.. Spośród rodzeństwa spadkodawczyni żyje tylko siostra J. C.. Pozostałe rodzeństwo spadkodawczyni zmarło przed nią. Siostra spadkodawczyni A. M. (2) zmarła w dniu 27.02.2009 r. miała dwoje dzieci: A. M. (1), który jest uczestnikiem postępowania oraz M. M. (5), który zmarł w dniu 15.09.1949 r. jako dziecko. Siostra spadkodawczyni S. M. (1) zmarła w dniu 18 kwietnia 1998 r. i posiadała tylko jednego syna B. M. (1), który zmarł 14 października 2003 r. i posiadał dwoje dzieci: M. S. (1) ( jest uczestniczką postępowania ) i B. M. (2), który zmarł 17 sierpnia 2009 r., pozostawiając troje dzieci: M. M. (1), M. M. (6), K. M. ( wszyscy są uczestnikami postępowania). Siostra spadkodawczyni W. F. (3) zmarła 10 kwietnia 1985 r., a posiadała siedmioro dzieci: 1) J. F. (2), który zmarł pozostawiając troje dzieci: J. F. (1), J. P., J. F. (2) ( wszyscy są uczestnikami postępowania), 2) S. F., który zmarł w 1997 r. pozostawiając troje dzieci: W. F. (2), J. F. (1), D. F. ( wszyscy są uczestnikami postępowania), 3) J. F. (4), który zmarł 29 grudnia 1998 r. pozostawiając troje dzieci: M. F. (2), B. H., K. F. ( wszyscy są uczestnikami postępowania), 4) G. F. ( jest uczestniczką postępowania), 5) W. F. (1) ( jest uczestnikiem postępowania), 6) M. F. (1) (jest uczestnikiem postępowania), 7) T. F. ( jest uczestnikiem postępowania). Siostra spadkodawczyni Z. S. zmarła i pozostawiła syna J. S. ( jest uczestnikiem postępowania). Siostry spadkodawczyni J. K. (3) i E. K. zmarły jako dzieci, J. K. (3) zmarła 16 listopada 1909 r. a E. K. w dniu 24 listopada 1907 r. Nikt ze spadkobierców ustawowych nie zrzekł się dziedziczenia po spadkodawczyni, nie składał oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jak również nikt nie został uznany niegodnym dziedziczenia po spadkodawczyni. W dniu 18 stycznia 1990 r. spadkodawczyni sporządziła w Państwowym Biurze Notarialnym w C. testament w formie aktu notarialnego przed notariuszem J. R. ,,A numer (...), w którym do całości spadku powołała jako swego jedynego spadkobiercę siostrzeńca A. M. (1) syna T. i A. zd. K. (w par. 1 testamentu). Nadto postanowiła, ze na wypadek gdyby A. M. (3) nie mógł lub nie chciał dziedziczyć cały spadek ma przypaść jego córce E. M. (1) córce A. (par. 2 testamentu). W dniu 2 czerwca 2004 r. spadkodawczyni został sporządzony testament notarialny przed notariuszem B. B., testament był sporządzony w domu spadkodawczyni, w którym spadkodawczyni: odwołała testament sporządzony w Państwowym Biurze Notarialnym w C. w dniu (...) (...) ( w par. 1 testamentu) i do całości spadku powołała siostrzeńca K. S. (1) urodzonego dnia (...) syna S. i M. ( w par. 2 testamentu). Testament własnoręczny spadkodawczyni M. S. (2) sporządziła dnia 13 marca 2006 r., zgodnie z jego treścią spadkodawczyni zapisała cały swój majątek A. M. (1). Ostatni testament, własnoręczny spadkodawczyni M. S. (2) sporządziła dnia 27 czerwca 2007 r. Zgodnie z jego treścią spadkodawczyni zapisała cały swój majątek E. M. (1) urodzonej (...) Spadkodawczyni w dniu 27 czerwca 2007 r., w dniu 13 marca 2006 r. tj. w czasie sporządzenia testament własnoręcznego z dnia (...). i w dacie sporządzenia testamentu własnoręcznego z dnia(...)r. , nie była zdolna do rozpoznania znaczenia swojego postępowania i rozporządzeń wówczas czynionych oraz świadomego podejmowania decyzji (zdolności testowania). Również w dniu 2 czerwca 2004 r. tj. w czasie sporządzenia testamentu notarialnego z dnia(...) r. spadkodawczyni znajdowała się w stanie wyłączające świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Wnioskodawczyni E. M. (2) jest krewną spadkodawczyni, wnuczką jej zmarłej siostry A. M. (4) i córka uczestnika A. M. (1). Wnioskodawca K. S. (1) nie jest krewnym spadkodawczyni M. S. (3), był krewnym męża spadkodawczyni S. S. (1), gdyż mąż spadkodawczyni był bratem matki wnioskodawcy M. S. (4). Wnioskodawca K. S. (1) zamieszkał w maju - czerwcu 2004 r. w domu spadkodawczyni w C. przy ul. (...), który to dom stanowił współwłasność spadkodawczyni i jej męża. Po śmierci męża spadkodawczyni dom stał się współwłasnością spadkodawczyni w 18/24 częściach, a w pozostałej części przypadł krewnym męża spadkodawczyni. Wnioskodawca K. S. (1) zamieszkał w domu spadkodawczyni za jej zgodą, gdyż miał się nią opiekować. Wnioskodawca K. S. (1) w dniu 2 czerwca 2004 r. przyprowadził do domu spadkodawczyni notariuszem B. B. przed którą spadkodawczyni M. S. (2) sporządziła testament notarialny, w którym odwołała testament notarialny sporządzony w Państwowym Biurze Notarialnym w C. dnia (...) r. i w którym powołała do spadku do całości spadku K. S. (2) syna S. i M. tj. wnioskodawcę określając go jako swojego siostrzeńca. Następnie w dniu 16 czerwca 204 r. w Kancelarii Notarialnej w C. przed notariuszem B. B. została sporządzona umowa kupna – sprzedaży w której spadkodawczyni M. S. (2) sprzedała udział wynoszący 18/24 części w zabudowanej nieruchomości położonej w C. przy ul. (...) objętej księgą wieczystą kw (...), za kwotę (...) zł siostrzeńcowi K. S. (1). Przed tut. Sądem Rejonowym w Chrzanowie do sygn. akt II K 123/07 toczyło się postępowanie przeciwko K. S. (1) oskarżonemu o to, że w dniu 16 czerwca 2004 r. działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, wyzyskując w znacznym stopniu ograniczoną zdolność M. S. (2) do należytego podejmowania przedsiębranego działania, doprowadził ją do niekorzystnego rozporządzenia mieniem o wartości 100.500 zł nakłaniając do zbycia 18/24 części udziału zabudowanej nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) i prawomocnym wyrokiem z dnia 24 stycznia 2008 r. tut. Sąd uznała K. S. (2) za winnego tego czynu stanowiącego występek z art. 286 par. 1 kk i za skazał go na karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności z zawieszeniem na okres próby wynoszący 3 lata. W sprawie karnej, na wniosek Prokuratury Rejonowej w Chrzanowie, zostały wydane: opinia w dniu 2 listopada 2006 r. przez biegłą dr nauk medycznych I. M., w której stwierdziła, że M. S. (2), ze względu na stwierdzone schorzenia jak również podeszły wiek miała w znacznym stopniu ograniczoną zdolność do podejmowania przedsiębranych działań i wymagała opieki i pomocy przy podejmowaniu działań – leczenia, decyzji finansowych, dbania o higienę, odżywiania się. W dniu 20 lutego 2008 r. spadkodawczyni M. S. (2) wniosła do tut. Sądu pozew przeciwko K. S. (1) o unieważnienie aktu notarialnego zawartego przed notariuszem B. B. dotyczącej zabudowanej nieruchomości w C. przy ul. (...), która to sprawa została zarejestrowana do sygn. akt I C 132/08. Postanowieniem z dnia 9 kwietnia 2008 r. tut. Sąd uznał się niewłaściwym do rozpoznania sprawy i przekazał sprawę do rozpoznania do Sądu Okręgowego w Krakowie, gdzie zarejestrowana została pod sygn. akt I C 698/08. Prawomocnym wyrokiem z dnia 16 października 2008 r. do sygn. akt IC 698/08 Sąd Okręgowy w Krakowie ustalił, że czynność prawna dokonana pomiędzy spadkodawczynią M. S. (2) a K. S. (2) przed notariuszem B. B. w dniu 16.06.2004 r., której skutkiem było zbycie przez spadkodawczynię udziału wynoszącego 18/24 nieruchomości położonej w C. objętej księgą wieczystą nr (...) prowadzoną rzez Sąd Rejonowy w Chrzanowie jest nieważna. W sprawie o unieważnienie aktu notarialnego spadkodawczyni M. S. (2) była reprezentowana przez uczestnika A. M. (1), który został ustanowiony jej kuratorem jako osoby ułomnej przez Sąd Rejonowy w Chrzanowie w sprawie do sygn. akt III RNs 138/07, do reprezentowania jej interesów, przy podejmowaniu czynności prawnych w urzędach administracji publicznej, organami samorządowymi oraz sprawowania opieki nad M. S. (2), pieczy i zarządu jej majątkiem i dokonywania wszelkich spraw związanych z jej osobą.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił w oparciu o dowody z dokumentów, a to odpisów aktów zgonu M. S. (3) (odpis skrócony i odpis zupełny), odpisów skróconych aktów zgonu: M. M. (5), A. M. (2), J. K. (2), E. K., W. F. (3), S. M. (2), B. M. (2), B. M. (2), S. F., J. F. (4), Z. T., J. F. (1), A. K., odpisów skróconych aktów urodzenia: K. S. (2), M. M. (1), M. M. (2), K. M., J. F. (1), D. F., K. F., G. F., M. F. (1), T. F., W. F. (1), M. F. (2), W. F. (2), J. F. (2), J. S., A. M. (1), E. M. (1), M. S. (5), odpisów skróconych aktów małżeństwa: M. S. (1), B. H., J. C., J. P. z domu F., przede wszystkim mając na względzie fakt, iż są to dokumenty urzędowe, a także dokumentacji medycznej spadkodawczyni M. S. (3), wobec nie kwestionowania ich prawdziwości przez żadną z osób uczestniczących w niniejszym postępowaniu jak również braku okoliczności nakazujących poddać w wątpliwość ich prawdziwość przez Sąd z urzędu. Za prawdziwe Sąd I instancji uznał zapewnienie złożone przez wnioskodawców oraz uczestników. Sąd Rejonowy uznał za wiarygodne zeznania świadków: J. Ż., U. P., L. P., G. P., J. K. (4) i M. S. (6), jakkolwiek ich zeznania miały ograniczone znaczenie przy ustalaniu stanu faktycznego, gdyż zeznania świadków dotyczyły rożnych okresów ich kontaktów ze spadkodawczynią, w oparciu o zeznania świadków trudno ustalić chronologie zdarzeń przez nich przedstawianych, jaki był jej stan psychiczny w okresie gdy sporządzała testamenty i stopień nasilenia otępienia u spadkodawczyni. Co do zeznań przesłuchanej charakterze świadka - notariusz B. B., przed która spadkodawczyni sporządziła testament z dnia(...) r., to uznał je za wiarygodne tylko w tym zakresie, że przeprowadziła rozmowę ze spadkodawczynią przed sporządzeniem testamentu i w jej ocenie stan zdrowia spadkodawczyni nie wzbudził jej wątpliwości, dlatego przystąpiła do sporządzenia tego testamentu. Świadek przedstawiła sposób w jaki proceduje przy sporządzaniu testamentów, w szczególności sporządzanych poza kancelarią i zaprzeczył by mogło dojść do sporządzenia jakiejkolwiek czynności notarialnej w przypadku gdyby stan zdrowia spadkodawczyni wzbudził jego wątpliwości. Jednak, w ocenie Sądu I instancji, co potwierdziła opinia biegłej sądowej z zakresu psychiatrii, notariusz błędnie oceniła stan zdrowia spadkodawczyni i jej zdolność do testowania. Podobnie zresztą jak i błędnie został oceniony stan spadkodawczyni M. S. (2) przez notariusza B. B. przy sporządzaniu w dniu (...) r., czyli w stosunkowo krótkim odstępie czasu od sporządzenia testamentu z dnia (...)r., co których to czynności biegły psychiatra w opinii sądowo – psychiatrycznej z dnia 2.11.2006 r. wydanej w sprawie tut. Sądu sygn. akt II K 123/07 stwierdził, że M. S. (2) w dacie 16 czerwca 2004 r. sporządzenia umowy sprzedaży na rzecz K. S. (1) przez notariusza, miała w znacznym stopniu ograniczoną zdolność do podejmowania przedsięwzięć. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, przekonanie przesłuchanego w charakterze świadka notariusza co do stanu poczytalności spadkodawczyni w chwili sporządzania testamentu nie jest dla sądu wiążące. Wartość tego dowodu polega na tym, że składający zeznania jest osobą godną zaufania jako osoba postronna i urzędowa, ale zeznania tego świadka podlegają ogólnym zasadom co do ich oceny ( por. wyrok Sadu Najwyższego z dnia 23 lipca 1982 r., III CRN 159/82). W ocenie Sądu Rejonowego kluczowe dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie były opinie biegłego sądowego z zakresu psychiatrii lek. med. M. M. (7): z dnia 30.03.2013 r. i z dnia 6.12.2013 oraz ustna opinia uzupełniająca ww. bieglej z zakresie psychiatrii z dnia 27.02.2014 r. Przedmiotową opinię z dnia 30.03.2013 r. zakwestionowała wnioskodawczyni E. M. (1), a opinię z dnia 6.12.2013 r. zakwestionował wnioskodawca K. S. (1). Zdaniem Sądu Rejonowego powyższe zarzuty nie zasługują na uwzględnienie. W uzupełniających bowiem opiniach ustnych: z dnia 20 września 2013 r. i z dnia 27 lutego 2014 r., bowiem opinii ustnej biegła odniosła się do tych zastrzeżeń logicznie uzasadniając swoje stanowisko i podtrzymując wydane w sprawie opinie pisemne z dnia 30 marca 2013 r. i z dnia 6 grudnia 2013 r. i podtrzymała je w całości. W sposób przekonujący biegła wyjaśniła, że nie mogła opierać się na zeznaniach świadków ponieważ trudno ustalić chronologie zdarzeń na podstawie tych zeznań i stopień nasilenia otępienia u spadkodawczyni i dlatego głównie oparła się na dokumentacji medycznej oraz opiniach biegłych wydawanych w innych sprawach. Były to opinie biegłych psychiatrów i opinia biegłego psychologa. Wskazała, że z dokumentacji medycznej nie wynikało aby spadkodawczyni leczyła się psychiatrycznie lub aby z tej przyczyny kiedykolwiek była hospitalizowana i wykluczyła istnienie pierwotnej choroby psychicznej. Na podstawie dokumentacji medycznej biegła rozpoznała u spadkodawczyni zespół psychoorganiczny otępienny o bardzo znacznym nasileniu. Z tego powodu jej zdolność do rozpoznawania znaczenia swojego postępowania straciła w tym okresie co do którego dokonywałam oceny. Z powodu znacznie ograniczonych funkcji poznawczych. Na podstawie dokumentacji medycznej stwierdziła w pkt 2 opinii, że spadkodawczyni cierpiała na liczne schorzenia somatyczne, chorobę nadciśnieniową i stan po udarze mózgu, uszkodzenie mięśnia sercowego, zawał mięśnia sercowego i migotanie przedsionku i że w ostatnich okresie życia była osobą niedołężniała i tę opinię podtrzymała w opinii ustnej, co włącznie z wiekiem spadkodawczyni doprowadziło do znacznego rozwoju otępiennego w znacznym stopniu. Według biegłej, z dokumentacji medycznej wynika, że ten stan występował u spadkodawczyni znacznie wcześniej tj. kilka wcześniej. Wskazują na to znajdujące się w aktach sprawy karnej wypowiedzi samej spadkodawczyni, która we wniosku złożonym w Prokuraturze w związku z umową sprzedaży nieruchomości w 2004 r. podała, że podpisując umowę nie była świadoma ani jaką umowę zawiera ani wartości przedmiotu umowy ani w szczególności że jest to umowa sprzedaży. Przedmiotem badań biegłej były również dokumenty i dowody znajdujących się w aktach sprawy związanej z postępowaniem karnym, w których to aktach znajdują się opinię biegłych psychiatrów i psychologa, że ze względu na stwierdzone schorzenia i podeszły wiek M. S. (2) miała w znacznym stopniu ograniczoną zdolność do podejmowania działań. Kolejna opinia na której się oparła biegła, to opinia z dnia 30 maja 2007 r. czyli wydana na 2 tygodnie przed sporządzeniem testamentu własnoręcznego z (...) roku wydana przez biegłego psychologa mgr J. M.. W opinii tej biegły odnotował, że trakcie składania zeznań przez opiniowaną wystąpiły trudności w prawidłowej orientacji co do czasu co jest sprzeczne z testamentem sporządzonym dwa tygodnie później i wskazaną tam dokładnie data. Opiniowana podała datę urodzenia ale swój wiek określiła niedokładnie. Nie potrafi podać obecnej daty jak podał biegły nie wiedziała co jadła, kto przynosi jej jedzenie i kto się nią opiekuje. Taki opis wskazuje, według bieglej, na głębokie zaburzenie u spadkodawczyni funkcji poznawczych i trudności w nawiązywaniu kontaktu. Biegła wyjaśniła, że uwzględniła oceniając stan spadkodawczyni stwierdzony u niej znaczny niedosłuch. Biegła wyjaśniła, że to, że spadkodawczyni podała datę urodzenia natomiast nie potrafiła wskazać daty aktualnej sugeruje jej problemy z orientacją co do czasu aktualnego. Osoby z zespołem otępiennym charakteryzują się tym, że potrafią podać dane osobowe natomiast z powodu z specyficznego sposobu ich egzystencji z uwagi na ilość bodźców przez nich odbieranych z uwagi na takie ich wycofanie, ograniczenie funkcji psychicznych zwykle ich orientacja co do czasu aktualnego i otaczającego ich świata jest zaburzona. W opinii tej biegłej psycholog również stwierdził znaczne zaburzenie funkcji poznawczych w tamtym przypadku uniemożliwiające składanie jej pełnych zeznań. W tym samym dniu 30 maja 2007 r. była wydana również opinia przez biegłą A. Ś., która również stwierdziła u spadkodawczyni zespół otępienny ze znacznym otępieniem słuchu i stwierdziła, że opiniowana ma w znacznym stopniu ograniczona zdolność do składania zeznań. Biegła wskazała, że w przypadku testamentu sporządzonego przez spadkodawczynie w dniu(...)r. nie może ze 100% pewnością stwierdzić, że spadkodawczyni w tej dacie była niezdolna do testowania z uwagi na brak dokumentacji medycznej spadkodawczyni z tego okresu a zeznania świadków są niejednoznaczne. Ponieważ jednak M. S. (2) po sporządzeniu testamentu z dnia 2(...) r. w okresie dwóch tygodni od sporządzenia tego testamentu dokonała kolejnej czynności, to uznała, że jej stan psychiczny w chwili sporządzenia tej drugiej czynności tj. umowy kupna- sprzedaży nieruchomości był taki sam z bardzo wysokim prawdopodobieństwem a zwłaszcza w odniesieniu do funkcji poznawczych jak stan z dnia (...) r. tj. stan z daty sporządzenia testamentu. Biegła zapoznała się z opinią biegłej w sprawie karnej, która opiniowała zdolność M. S. (2) do czynności prawnych i również zakwestionowała tą zdolność na dzień 16 czerwca 2004 r. tj. dzień sporządzeni umowy kupna - sprzedaży. Biegła wyjaśniła, że nie miała dokumentacji medycznej odnośnie spadkodawczyni z okresu czerwca 2004 r. ani w ogóle z 2004 r. i dlatego nie wydała opinii w której z całą pewnością zawarłabym stwierdzenie, że spadkodawczyni w dniu(...) r. nie była zdolna do testowania. Uważa jednak i podtrzymuje wnioski opinii, że spadkodawczyni nie miała zdolności do testowania w dniu (...)., nie może tego stwierdzić ze 100% pewnością ale z bardzo wysokim prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością. Całokształt materiału dowodowego w tym dokumentacja związana ze sprawą karną toczącą się w związku czynnością podjęta przez spadkodawczynią dwa tygodnie po sporządzeniu testamentu w tym jej zeznania, opinia biegłych zdecydowała o wyciągniętych przez biegłą wnioskach. Sąd Rejonowy podzielając, zatem wnioski wyrażone w powołanych opiniach biegłej sadowej lek. med. M. M. (7) miał na uwadze przeprowadzającą ją osobę, doświadczonego specjalisty. Przeprowadzona kontrola powyższej opinii pozwoliła na przyjęcie jej prawidłowości z punktu widzenia zasad logiki i doświadczenia życiowego. Twierdzenie wyrażone w opinii oparte jest na, rzeczowej, logicznej i spójnej argumentacji, pozwalając na kontrolę zasadności przyjętego w niej stanowiska.

W tym stanie rzeczy Sąd I instancji wskazał, że polskie prawo cywilne przewiduje dwa tytuły powołania do spadku: przepisy ustawy oraz wola spadkodawcy wyrażona w testamencie odpowiadającym wymaganiom formalnym. Jednocześnie ustawa daje pierwszeństwo porządkowi dziedziczenia określonemu przez spadkodawcę w testamencie (art. 926 §2 k.c.). Dlatego też w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku Sąd w pierwszej kolejności bada, czy spadkodawca pozostawił testament. Z ustalonego w niniejszej sprawie stanu faktycznego wynika, że M. S. (3) zd. K. sporządziła cztery testamenty, przy czyn dwa w formie aktu notarialnego zaś ostatnie dwa testamenty własnoręcznie. Wszystkie zostały więc sporządzone w formie przewidzianej przepisami Kodeksu cywilnego. Zgodnie bowiem z art. 949 § 1 k.c. spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą bądź stosownie zaś do treści art. 950 k.c. testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego. Stosownie do reguł zawartych w art. 946 k.c. i 947 k.c. odwołanie testamentu może nastąpić poprzez oświadczenie w tym względzie spadkodawcy bądź przez sporządzenie nowego testamentu, o ile jego treść nie nadaje się do pogodzenia z treścią nowego. W konsekwencji podniesionych zarzutów, co do kondycji psychicznej spadkodawczyni, koniecznym było zweryfikowanie ważności testamentów sporządzonych w dniu 27 czerwca 2007 r., w dniu 13 marca 2006 r. i w dniu 2 czerwca 2004 r. Zgodnie bowiem z art. 945 § 1 pkt 1 k.c. testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego jednoznacznie wynika, że spadkodawczyni M. S. (3) w dniu (...) r., w dniu (...) r. i w dniu (...) r. znajdowała w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Potwierdzeniem powyższego jest opinia biegłego sądowego z zakresu psychiatrii jak i relacje świadków i zeznania stron. komentarze

wzory i zestawienia

M. M. powyższe na uwadze Mając powyższe na uwadze, Sąd Rejonowy w oparciu o art.677 § 1 k.p.c. stwierdził, że na podstawie testamentu notarialnego z dnia (...) r. spadek nabył siostrzeniec spadkodawczyni A. M. (1) w całości (pkt. 1 postanowienia). Co do testamentu notarialnego spadkodawczyni z dnia (...) r. nie były podnoszone żadne zarzuty co do jego ważności. Co do tego testamentu nikt z uczestników nie powołał się na którąkolwiek z przesłanek nieważności testamentu, przewidzianych w art. 945 § 1 k.c. O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.

Apelację złożyli wnioskodawczyni E. M. (1), zaskarżając powyższe postanowienie w całości i zarzucając temu orzeczeniu naruszenie art. 379 pkt 5 k.p.c. - poprzez nieprawidłowe doręczanie korespondencji sądowej uczestniczce J. C., zamieszkałej na terenie Niemiec, skutkiem czego było pozbawienie jej możności obrony jej praw.

Wobec powyższego wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienie i zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością oraz ponowne rozpoznanie sprawy - na zasadzie art. 386 § 2 k.p.c., dopuszczenie i przeprowadzenie zawnioskowanego powyżej dowodu i zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowe i opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł, według norm przepisanych.

Z ostrożności procesowej, na wypadek przyjęcia przez Sąd, że nie zachodzi w niniejszej sprawie nieważność postępowania, Sądowi I instancji zarzucono błędne ustalenie stanu faktycznego z uwagi na braki w materiale dowodowym, uzupełnienie których możliwe jest dopiero na etapie postępowania odwoławczego, a które miało wpływ na wynik sprawy. Wobec tego wniosła o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadków: M. S. (7) i A. M. (2) na okoliczność, że oświadczenie spadkodawczyni złożone do aktu notarialnego z dnia (...) złożone zostało w stanie wyłączającym swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, a tym samym testament z dnia 18.01.1990 r. jest nieważny.

W odpowiedzi na apelację uczestnik A. M. (1) wniósł o jej oddalenie i obciążenie wnioskodawczyni kosztami postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

W pierwszej kolejności odnieść należy się do pism jakie złożył do akt wnioskodawca K. S. (1). Na rozprawie w dniu 9 czerwca 2016 r. wnioskodawca oświadczył, że jego pismo z listopada 2015 r. jest apelacją. W tym stanie rzeczy w punkcie 1. odrzucono apelację wnioskodawcy, jako złożoną z przekroczeniem ustawowego terminu, na zasadzie art. 373 k.p.c. Orzeczenie Sądu I instancji zostało ogłoszone 30 czerwca 2015 r., zatem trzytygodniowy termin do złożenia apelacji upłynął z dniem 21 czerwca 2015 r. (art. art. 369 § 1 i 2 k.p.c.), skoro wnioskodawca nie składał wniosku o sporządzenie uzasadnienia zaskarżonego postanowienia. Tymczasem pismo, które zgodnie z oświadczeniem wnioskodawcy stanowi apelację zostało złożone w dniu 9 listopada 2015 r. (data nadania).

Odnośnie apelacji wnioskodawczyni E. M. (1), to okazał się ona bezzasadna.

W pierwszej kolejności odnieść się należy do najdalej idącego zarzutu nieważności postępowania, która miała wynikać z pozbawienia uczestniczki J. C. możliwości obrony jej praw, co stanowi podstawę nieważności, o jakiej mowa w art. 379 pkt 5 k.p.c. Zgodnie z definicją przyjmowaną jednolicie w orzecznictwie Sądu Najwyższego pozbawienie strony możności obrony swych praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 zachodzi wówczas, gdy z powodu uchybienia przez sąd przepisom postępowania strona wbrew swojej woli została faktycznie pozbawiona możliwości działania w postępowaniu lub jego istotnej części, jeżeli skutków tego uchybienia nie można było usunąć przed wydaniem orzeczenia w danej instancji (zob. na ten temat np. wyroki SN: z dnia 16 kwietnia 2014 r., V CSK 285/13; z dnia 19 lutego 2014 r., V CSK 189/13). Jak wynika ze zwrotnych potwierdzeń odbioru (np. k. 112, 139) uczestniczce J. C. skutecznie doręczano korespondencję na adres w Niemczech. Analiza akt wskazuje, że zawiadomienia i wezwania kierowane do stron zawierały pouczenie o obowiązku zawiadamiania Sądu o każdej zmianie adresu. Pouczenie o obowiązku zawiadamiania o zmianie adresu i art. 1135 ⁵ k.p.c. (k. 283, 284) ekspediowano do uczestniczki przesyłką zalegającą na k. 339, zawierającą adnotację w j. niemieckim, że adresat nie mieszka pod wskazanym adresem. Po raz ostatni zawiadomiono uczestniczkę J. C. o terminie rozprawy pozostawiając przesyłkę w aktach w trybie art. 1135 ⁵ k.p.c. na podstawie zarządzenia z dnia 22 sierpnia 2013 r. (k. 867) – natomiast zmiana art. 1135 ⁵ k.p.c. weszła w życie w dniu 17 sierpnia 2013 r. i dopiero od tej daty brak jest podstaw do stosowania rygoru wynikającego z tego przepisu na terytorium Unii Europejskiej. Dalsze przesyłki ekspediowano na adres uczestniczki w Niemczech i były one zwracane z adnotacjami, że adresat nie mieszka pod wskazanym adresem. Skoro uczestniczka wbrew obowiązkowi, o którym została pouczona nie powiadomiła Sądu o zmianie adresu, to na zasadzie art. 136 § 2 k.p.c. korespondencję słusznie pozostawiono w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia i wszystkimi związanymi z tym konsekwencjami. Nie może być zatem mowy o pozbawieniu uczestniczki możliwości obrony jej praw, skoro była ona zawiadamiana zgodnie z przepisami procedury. Nie zmienia tej oceny to czy zawiadomienie doszło do uczestniczki rzeczywiście, czy też przyjęto fikcję doręczenia. Natomiast Sąd Odwoławczy, otrzymawszy od stron informację, o możliwym aktualnym adresie uczestniczki podjął próbę jej zawiadomienia również pod tym nowym adresem, jednak wszystkie przesyłki nadawane do uczestniczki powróciły do Sądu jako niedoręczone, jednak i w tym przypadku zachodzi podstawa do ich pozostawienia w aktach ze skutkiem doręczenia. Nie ma więc jakichkolwiek podstaw by uznać, że orzeczenie Sądu Rejonowego zapadło w warunkach nieważności.

Oczywiście niezasadny był zarzut błędu w ustaleniach faktyczny, albowiem Sąd Rejonowy prawidłowo przeprowadził postępowanie dowodowe, dokonał trafnej oceny zgromadzony dowodów i na ich podstawie wyciągnął słuszne wnioski, niepozostające w sprzeczności z zasadami logiki i doświadczenia życiowego. W tej sytuacji Sąd Okręgowy przyjmuje ustalenia Sądu I instancji za własne, czyniąc je podstawą swego rozstrzygnięcia. W apelacji zmierzano do podważenia ustaleń Sądu Rejonowego odnośnie ważności testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego z dnia (...) i w tym celu zawnioskowano o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków, a to M. S. (8) oraz A. M. (2). Wnioski te jednak w postępowaniu odwoławczym podlegały oddaleniu jako spóźnione. Zgodnie z art. 381 k.p.c. sąd drugiej instancji może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później. Skarżąca w apelacji w sposób nieudolny próbowała wykazać, że o nieważności ww. testamentu z dnia (...) r. dowiedziała się dopiero w dniu 30 sierpnia 2015 r. podczas rozmowy z M. S. (8), która rzekomo miała jej przekazać, że spadkodawczyni w dniu(...). nie złożyła oświadczenia o powołaniu do spadku po niej uczestnika A. M. (1) w sposób swobodny, lecz została do tej dyspozycji przez niego przymuszona. Tymczasem M. S. (8) zeznała, że: „Nic nie wiem na temat testamentów i ich ilości oraz treści. Nie mówiłyśmy na ten temat” (k. 635-637). W obszernych zeznaniach, składanych spontanicznie, jak i na skutek zadawanych pytań, świadek nic nie zeznała na temat jakiegokolwiek przymusu, jaki miał być rzekomo stosowany wobec spadkodawczyni. Wobec zatem lakoniczności wniosku dowodowego oraz jednoznacznych zeznań złożonych przez M. S. (8) brak było podstaw do jej ponownego przesłuchania na okoliczności, co do których nie ma wiedzy, tj. odnośnie okoliczności sporządzenia testamentu. Jednocześnie, wobec treści zeznań tego świadka całkowicie gołosłowne jest twierdzenie, jakoby skarżąca dowiedziała się od tego świadka o rzekomym przymusie przy sporządzaniu testamentu. Tym samy skarżąca nawet nie uprawdopodobniła, że potrzeba powołania dowodu z zeznań ww. świadków powstała dopiero na etapie postępowania odwoławczego. Podkreślenia wymaga, że wnioskodawczyni była reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, przed Sądem I instancji prowadzono szerokie postępowanie dowodowe odnośnie kilku sporządzonych przez wnioskodawczynię testamentów, a zatem stosowne zarzuty i wnioski dowodowe na ich poparcie winny być zgłoszone w postępowaniu przed Sądem Rejonowym. W tej sytuacji również wniosek dotyczący przeprowadzenia dowodu z zeznać świadka A. M. (2) jest spóźniony i zmierza wyłącznie do przewłoki, a zatem i on podlegał oddaleniu. Reasumując wnioskodawczyni mogła kwestionować testament z dnia (...) r. już w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, jej twierdzenia o późniejszym powstaniu potrzeby powołania nowych okoliczności nie zostały w jakimkolwiek stopniu uprawdopodobnione, a w rezultacie wnioski o przesłuchanie świadków musiały być oddalone. Wskazać należy, że zarzut błędu w ustaleniach faktyczny został wadliwie sformułowany. Przede wszystkim w apelacji nie wskazano konkretnych okoliczności, które rzekomo Sąd Rejonowy wadliwie ustalił. Podobnie apelacja nie zawiera bliższego wskazania okoliczności, które miałby świadczyć o nieważności testamentu, na którym oparto zaskarżone orzeczenie. W tym zakresie nie jest wystarczające ogólnikowe twierdzenie o bliżej niesprecyzowanym przymusie, jakiemu miała być poddana spadkodawczyni. Taki sposób zredagowania apelacji uniemożliwia merytoryczne i szczegółowe odniesienie się do zarzutów i tym bardziej nie uzasadnia prowadzenia dodatkowego postępowania dowodowego przez Sąd Okręgowy.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy, na zasadzie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., orzekł jak w punkcie 2. sentencji.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczona na zasadzie art. 520 § 1 k.p.c., nie znajdując podstaw do odstąpienia od podstawowej zasady rządzącej kosztami postępowania nieprocesowego.

SSO Krzysztof Wąsik

SSO Anna Nowak

SSO Jarosław Tyrpa