Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 listopada 2014 roku

Sąd Okręgowy w Krakowie, Wydział IV Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: SSO Sławomir Noga (spr.)

Sędziowie: SSO Grażyna Pawela-Gawor

SSR del. Małgorzata Rokosz

Protokolant: prot. Aneta Woźniczka

przy udziale Marka Stanka Prokuratora Prokuratury Okręgowej,

po rozpoznaniu w dniu 5 listopada 2014 roku, sprawy

D. P.

oskarżonego o przestępstwo z art. 238 kk i art. 233 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk; art. 233 § 1 kk

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonego,

od wyroku Sądu Rejonowego w Oświęcimiu z dnia 11 sierpnia 2014r. sygn. akt II K 319/14,

zaskarżony wyrok zmienia w ten sposób, że na zasadzie art. 414§1 kpk w zw. z art. 17§1 pkt 2 kpk i art. 632 pkt 2 kpk uniewinnia oskarżonego D. P. od popełnienia występku z art. 233§1 kk w zw. z art. 12 kk opisanego w punkcie I wyroku a kosztami procesu za obie instancje obciąża Skarb Państwa; zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. A. W. (Kancelaria Adwokacka w O.) kwotę 621,91 (sześćset dwadzieścia jeden 91/100) złotych tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej oskarżonemu z urzędu w postępowaniu przed Sądem drugiej instancji.

SSO Grażyna Pawela-Gawor SSO Sławomir Noga SSR Małgorzata Rokosz

Sygn. IV Ka 876/14

UZASADNIENIE

Wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 5 listopada 2014 roku

D. P. został oskarżony o to, że:

I.  w dniu 02 czerwca 2013r. w Z., woj. (...), zawiadomił organy ścigania o przestępstwie kradzieży roweru m-ki K. wiedząc, że przestępstwa tego nie popełniono i składając podczas przesłuchania w charakterze świadka w toku postępowania o sygn. RSD 69/13 KP Z., 1 Ds. 822/13/D PR O., zeznania mające służyć za dowód i będąc prawidłowo pouczonym o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, zeznał nieprawdę co do pozostawienia go w dn. 01.06.2013r. ok. godz. 23.00 w rejonie sklepu (...) i jego kradzieży oraz nie posiadania go przy sobie po tym czasie

tj. o przestępstwo z art. 238 kk i art. 233 §1 kk w zw. z art. 11 §2 kk

II.  w dniu 07 czerwca 2013r. w Z., woj. (...), składając podczas czynności okazania rzeczy i przesłuchania w charakterze świadka w toku postępowania o sygn. RSD 69/13 KP Z., 1 Ds. 822/13/D PR O., zeznania mające służyć za dowód i będąc prawidłowo pouczonym o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, zeznał nieprawdę co do pozostawienia w dn. 01.06.2013r. ok. godz. 23.00 w rejonie sklepu (...) roweru m-ki K. i jego kradzieży oraz nie posiadania go przy sobie po tym czasie

tj. o przestępstwo z art. 233 §1 kk

Sąd Rejonowy w Oświęcimiu, wyrokiem z dnia 11 sierpnia 2014 roku sygn. II K 319/14 orzekł w tym przedmiocie następująco:

I.  orzekając w ramach czynów zarzuconych oskarżonemu w punktach I i II aktu oskarżenia uznaje oskarżonego D. P. za winnego tego, że w okresie od dnia 02 czerwca do dnia 07 czerwca 2013 roku w Z. woj. (...), w krótkich odstępach czasu i w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, składając podczas czynności przesłuchania w charakterze świadka, a następnie podczas czynności okazania rzeczy i przesłuchania w charakterze świadka w toku postępowania o sygn. RSD 69/13 KP Z., 1 Ds. 822/13/D PR O., zeznania mające służyć za dowód i będąc prawidłowo pouczonym o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, zeznał nieprawdę co do pozostawienia w dniu 01.06.2013 roku około godziny 23.30 w rejonie sklepu (...) roweru m-ki K. i jego kradzieży oraz nie posiadania go przy sobie po tym czasie, przy czym czynu tego dopuścił się oskarżony w nieusprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność w postaci realizacji prawa do obrony przed odpowiedzialnością grożącą mu za wykroczenie, to jest za winnego występku z art. 233 §1 kk w zw. z art. 12 kk w zw. z art. 29 kk i na podstawie art. 233 §1 kk, art. 29 kk i art. 60 § 6 pkt 4 kk wymierza oskarżonemu karę 4 (czterech) miesięcy ograniczenia wolności zobowiązując go do wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 20 (dwudziestu) godzin w miesiącu;

II.  na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adwokata A. W. kwotę 619,92 zł (sześćset dziewiętnaście złotych 92/100), w tym podatek od towarów i usług wg stawki 23%, tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej oskarżonemu z urzędu w postępowaniu przed sądem;

III.  na zasadzie art. 624 §1 kpk i art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych zwalnia oskarżonego w całości od ponoszenia kosztów sądowych na rzecz Skarbu Państwa.

Wyrok ten zaskarżył obrońca oskarżonego i zarzucił mu:

1.  na podstawie art. 438 pkt 1 k.p.k. obrazę przepisów prawa materialnego, a to art. 233 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. w zw. z art. 29 k.k. - poprzez ich niewłaściwe zastosowanie;

2.  działając z tzw. ostrożności procesowej, na wypadek niepodzielenia przez Sąd odwoławczy powyższego zarzutu, na podstawie art. 438 pkt 4 k.p.k. rażącą niewspółmierność kary - poprzez zastosowanie wobec oskarżonego kary 4 miesięcy ograniczenia wolności w wymiarze 20 godzin miesięcznie, która jest nieadekwatna z punktu widzenia sytuacji oskarżonego;

W oparciu o powyższe zarzuty apelujący wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego orzeczenia w całości poprzez uniewinnienie oskarżonego od wszystkich zarzucanych mu aktem oskarżenia czynów;

2.  ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji;

3.  działając z tzw. ostrożności procesowej, na wypadek nieuwzględnienia powyższego, wnoszę o orzeczenie wobec oskarżonego kary grzywny w wymiarze 50 stawek dziennych po 10 zł każda;

Sąd Odwoławczy zważył co następuje:

Apelacja obrońcy oskarżonego jest zasadna w tej części w której zarzuca naruszenie prawa materialnego tj. art. 233§1 kk w zw. z art. 12 kk w zw. z art. 29 kk poprzez przypisanie oskarżonemu tego czynu w sytuacji gdy oskarżony realizował przysługujące mu prawo do obrony.

Ustalenia faktyczne w omawianej sprawie nie są kwestionowane przez skarżącego obrońcę oskarżonego i podlegają one ochronie art. 7 kpk.

Z niekwestionowanych ustaleń poczynionych przez Sąd Rejonowy wynika, iż oskarżony D. P. zeznając nieprawdę w dniu 02 i 07 czerwca 2013r., co do faktu kradzieży roweru, co do pozostawienia go w dniu 01.06.2014r., około godziny 23.30 w rejonie sklepu (...) oraz co do nie posiadania przy sobie owego roweru po tym czasie, oskarżony chciał uniknąć odpowiedzialności grożącej mu za zakłócanie ciszy nocnej i ucieczkę przed policjantami, żywił przekonanie, że realizuje prawo do obrony i w jej ramach nie może ponosić odpowiedzialności za fałszywe zeznania składane w charakterze świadka (uzasadnienie k. 151-152).

W polskim orzecznictwie ugruntowane jest stanowisko, przyznające prawo do obrony jako okoliczności uchylającej odpowiedzialność za przestępstwo składania fałszywych zeznań szeroki zakres ( zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 1991r., I KZP 12/91, OSNKW 19991/10-12/46, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2007r., 4/07, OSNKW 2007/6/45, OSP 2008/3/29, Biul. SN 2007.SN 2007/4/18, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2007r., I KZP 26/07, OSNKW 2007/10/71, Prok. i Pr-wkł. 2007/12/9, OSP 2008/4/46, Biul. SN 2007/9/13, wyrok SN z dnia 17 października 2012r., IV KK 99/12, Lex nr. 1231601, wyrok SN z dnia 22 listopada 2012r, V KK 265/12, Lex nr. 1231653).

Analiza tych przełomowych dla przedmiotowego zagadnienia orzeczeń wskazuje trafną tendencję ku znacznemu poszerzaniu granic prawa do obrony jako szczególnego rodzaju kontratypu zachowania w ramach uprawnień, mającego swoje umocowanie w przepisach ustawy zasadniczej (art. 42 ust.1) oraz regulacjach zawartych w Kodeksie postępowania karnego ( art. 6, art. 74§1 i art. 175§1 kpk).

Należy podzielić pogląd, że działanie w warunkach wskazanego kontratypu nie jest uzależnione od formalno-procesowego statusu osoby sprawcy, ale wynika z obiektywnie istniejących okoliczności, tj. samego faktu popełnienia przestępstwa, czy też wykroczenia stanowiącego źródło uprawnień, służących realizacji prawa do obrony. Stanowisko to jest aprobowane przez większość przedstawicieli doktryny ( zob. głosy do wspomnianej uchwały Sądu Najwyższego: M. Filara, OSP 2008/4/46,
A. Lacha, System Informacji Prawnej Lex 2008, nr. 298949 oraz
Sz. Stypuły, M. Prawn. 2008/15/834-837) i jest aktualne także na gruncie postępowania w sprawach o wykroczenia.

Wykładania prokonstytucyjna w przepisach Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia nakazuje potwierdzić występowanie takich samych standardów prawa do obrony w postępowaniu prowadzonym na podstawie przepisów tego Kodeksu, tym bardziej, że przepis art. 4 kpw na wzór art. 6 kpk, wprowadza zasadę prawa do obrony, natomiast art. 20 § 3 kpw, w zakresie praw obwinionego, nakazuje stosować odpowiednio art. 74§1 i 2 kpk oraz art. 175 kpk tj. przepisy, z których wywodzona jest ustawowa podstawa dla obowiązywania kontratypu prawa do obrony na gruncie postępowania karnego. Z tego względu składanie fałszywych zeznań, nie może być uznane za przestępstwo, jeżeli zeznania te dotyczą okoliczności istotnych dla realizacji prawa do obrony w postępowaniu o wykroczenie.

Oskarżony składając przedmiotowe zeznania, chciał uniknąć odpowiedzialności grożącej mu za zakłócanie ciszy nocnej, ucieczkę przed policjantami, jak Sąd Rejonowy ustala, groziła mu odpowiedzialność za wykroczenia z art. 51 kw, art. 92§1 kw, art. 97 kw w zw. z art. 14 pkt.4 i art. 11 ust. 1 Prawo o uchu drogowym, gdyby oskarżony ujawnił w swoich zeznaniach prawdziwy przebieg zdarzenia z 01/02.06.2013r. Zapewnienie realności prawa do obrony oskarżonego wymaga uznania jego zachowania za działanie w warunkach uchylających bezprawność, niezależnie od faktu, że w trakcie składania relacji procesowych nie posiadał jeszcze statusu obwinionego. Istotne jest bowiem to, że okoliczności, których dotyczyły składanych przez niego zeznań, przy jego prawdomówności wskazałyby bezpośrednio na dokonanie przez niego wykroczeń. Trzeba też podkreślić, że aktywna postawa w toku postępowania i decyzja o złożeniu fałszywych zeznań najpełniej realizowały prawo do obrony.

Chociaż w polskim systemie prawnym wykroczenia stanowią odrębną od przestępstw kategorię czynów karalnych, to jednak w wyniku ewolucji jej ujęcia nastąpiło poszerzenie katalogu wykroczeń, tradycyjnie postrzeganych jako naruszenia o charakterze administracyjnym, o czyny, uznawane dotychczas za przestępne, w szczególności o tzw. czyny przepołowione, które od przestępstw odróżnia jedynie znamię ilościowe
(zob. A. Marek, Prawo wykroczeń, Warszawa 2008, s.30-33), wskazujące na mniejszy ciężar gatunkowy (społeczną szkodliwość) tego rodzaju czynów, stanowiących zasadniczą differentiam specyficam między wykroczeniem a przestępstwem. Zbliżenie charakteru przestępstw
i wykroczeń zdeterminowało także podobne uregulowanie zasad odpowiedzialności oraz jej ram formalno-procesowych, tj. przede wszystkim wprowadzenie w związku z art. 237 ust. 1 Konstytucji RP sądowego modelu odpowiedzialności za wykroczenia. Pozwala to na uznanie, że odpowiedzialność za wykroczenie stanowi rodzaj odpowiedzialności karnej, chociaż o zredukowanych konsekwencjach prawnych ( zob. A. Marek, System prawa karnego. Zagadnienia ogólne. Tom I, pod red. A. Marka, Warszawa 2010, s. 46; por. T. Grzegorczyk,
W. Jankowski, M. Zbrojewska, Kodeks wykroczeń. Komentarz, red.
T. Grzegorczyk, Warszawa 2010, s. 20, gdzie odpowiedzialność za wykroczenia ujawniona jest jako odpowiedzialność karna sensu largo), co z kolei uzasadnia stosowanie jednakowych standardów w zakresie prawa do obrony.

Należy ponadto zauważyć, że na gruncie art. 42 ust. 2 Konstytucji RP, pojęcie postępowania karnego ma znaczenie swoiste, oznaczające wszelkiego rodzaju postępowanie o charakterze represyjnym, w tym także postępowanie w sprawach o wykroczenia ( zob. W. Wróbel, Konstytucyjne prawo do obrony w perspektywie prawa karnego materialnego (w:). Węzłowe problemy prawa karnego, kryminologii i polityki kryminalnej. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Andrzejowi Markowi, red. V. Konarska-Wrzosek, J. Lachowski, J. Wójcikiewicz, Warszawa 2010,
s. 215-216; Cz. Kłak, Czynności wyjaśniające w sprawach o wykroczenia
a ochrona praw człowieka, Prokuratura i Prawo 2008, nr. 10, s. 83).

Mając na uwadze powyższe rozważania należy stwierdzić, że brak jest postaw ku temu, by na gruncie postępowania w sprawach
o wykroczenia przyjmować wyższy zakres realizacji zasady nemo se ipsum accusare tenetur, niż ten, który został ukształtowany przez orzecznictwo na płaszczyźnie postępowania karnego. Uznanie doniosłości dla realizacji prawa do obrony już samego faktu popełnienia czynu zabronionego, wypełniającego znamiona wykroczenia, implikuje bezkarność jego sprawcy za przestępstwo składania fałszywych zeznań w zakresie wszelkich informacji składanych organom władzy publicznej, o ile tylko celem składania fałszywych zeznań jest uniknięcie samodenuncjacji, a taka sytuacja zachodziła w przedmiotowej sprawie.

Na powyższe stanowisko nie ma wpływu obecna treść przepisu art. 183 kpk co do którego odnosi się Sąd Rejonowy. Związany jest on bowiem z innym zagadnieniem prawnym, tj. z przyznaniem świadkowi uprawnienia do uchylenia się do odpowiedzi na dane pytanie. Nawet jeśli traktować ten przepis jako wyjątkowy, a zatem obligujący do literalnego stosowania, to jednak dotyczy on jednej z form realizacji prawa do obrony, które to in extenso stanowi okoliczność uchylającą bezprawność. Z tego względu nie wydaje się ani racjonalne, ani celowe, zakreślanie granic tego kontratypu przez pryzmat przepisu o charakterze wyjątkowym, regulujący jedynie pewien wycinek sfery prawa oskarżonego do obrony.

Reasumując, oskarżony D. P. składając przedmiotowe zeznania w dniu 2 i 7 czerwca 2013 roku umyślnie składając je nieprawdziwe realizował przysługujące mu prawo do obrony, gdyż celem składania fałszywych zeznań było uniknięcie przez niego samodenuncjacji w zakresie popełnionych przez niego powyżej podanych wykroczeń.

Z tych przyczyn na zasadzie art. 237§2 kpk zaskarżony wyrok zmieniono w ten sposób, że na mocy art. 414§1 kpk w zw. z art. 17§1 pkt 2 kpk i art. 632 pkt 2 kpk uniewinniono oskarżonego D. P. od popełnienia występku z art. 233§1 kk w zw. z art. 12 kk opisanego w punkcie I wyroku, a kosztami procesu za obie instancje obciążono Skarb Państwa, zasądzono od Skarbu Państwa na rzecz adw. A. W. (Kancelaria Adwokacka w O.) kwotę 621,91 złotych tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej oskarżonemu z urzędu przed Sądem drugiej instancji.

SSO Grażyna Pawela -Gawor SSO Sławomir Noga SSR Małgorzata Rokosz

A.W.