Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Krakowie

Sygn. akt I C 3277/23

A. WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 maja 2024 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Krzysztof Dyl

Protokolant: Julia Wrona

po rozpoznaniu w K. w dniu datowania wyroku na rozprawie

sprawy o ustalenie i zapłatę

z powództwa M. M. i P. M.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W.

I.  ustala, że umowa z 29 czerwca 2006 r. nr (...) jest nieważna w całości,

II.  zasądza od (...) Bank (...) S.A. w W. (KRS (...)) łącznie na rzecz M. M. (PESEL (...)) oraz P. M. (PESEL (...)) kwotę 28 976,36 zł (dwadzieścia osiem tysięcy dziewięćset siedemdziesiąt sześć 36/100 złotego) oraz odsetki ustawowe za opóźnienie liczone od tej kwoty od dnia 16 czerwca 2023 r. do dnia zapłaty,

III.  rozstrzyga, że co do zasady wszelkie koszty procesu ponosi strona pozwana, a szczegółowe ich wyliczenie pozostawia referendarzowi sądowemu.

dr Krzysztof Dyl

sędzia sądu okręgowego

Sygn. akt I C 3277/23

K., 3 czerwca 2024 r.

B.UZASADNIENIE WYROKU

C.Sądu Okręgowego w Krakowie z 16 maja 2024 r.

A.  Żądanie powodów M. M. i P. M.

1.  Powodowie wnieśli o ustalenie, że umowa nr (...) kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej z dnia 29 czerwca 2006 r. zawarta między powodami M. M. oraz P. M. a Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W., którego następcą prawnym jest pozwany (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W., jest nieważna.

2.  Powodowie wnieśli też roszczenie ewentualne na wypadek nieuwzględnienia roszczenia głównego domagając się ustalenia, że w stosunku prawnym łączącym powodów oraz pozwanego, na podstawie umowy nr (...) kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej z dnia 29 czerwca 2006 r., następujące postanowienia są bezskuteczne wobec powodów: § 4 ust. 7 zd. 2 w zw. z §38 ust. 2 Regulaminu, § 38 ust. 1-2 Regulaminu, §39 ust. 1-2 Regulaminu oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów łącznie, ewentualnie solidarnie kwoty 28 976, 36 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 16 czerwca 2023r. tytułem zwrotu nadpłat dokonanych w związku z zastosowaniem przez stronę pozwaną niedozwolonych postanowień umowy (...) kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej z dnia 29 czerwca 2006 r.

B.  (...) Banku (...) S.A. w W. (k. 70-110)

3.  Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa.

4.  Strona pozwana przedstawiła obszerną argumentację zmierzającą do wykazania, że umowa jest ważna, a jeśli niektóre jej postanowienia są nieważne to można je zastąpić innymi – wskazanymi przez stronę pozwaną.

C.  Okoliczności bezsporne

5.  Strona powodowa jest następcą prawnym Banku (...) S.A. w W. (KRS (...)) zwłaszcza w zakresie stosunku prawnego wynikającego z analizowanego dokumentu umowy oraz działań faktycznych związanych z umową.

D.  Ustalenia faktyczne

6.  29 czerwca 2006 r. powodom został udzielony kredyt denominowany w złotych w kwocie stanowiącej równowartość 39 918, 60 CHF na spłate kredytu hipotecznego w (...) Bank (...) S.A. I Oddział w K. oraz na refundację środków zaangażowanych w finansowanie remontu kredytowanego lokalu mieszkalnego. (§ 1 ust. 1 i 3 umowy).

7.  Kredyt został udzielony na okres od dnia zawarcia umowy do 15 czerwca 2036 roku (§ 1 ust. 2 umowy).

8.  Uruchomienie kredytu nastąpić miało w dwóch transzach, bezgotówkowo na spłatę kredytu w (...) Bank (...) S.A. I Oddział w K. oraz na rachunek osobisty Kredytobiorcy w (...) S.A. (§ 2 ust. 2).

9.  Z tytułu udzielonego kredytu bank pobrał jednorazową bezzwrotną opłatę przygotowawczą w wysokości 0,3% kwoty kredytu przeznaczonej na refundację środków własnych (§ 2 ust. 1).

10.  Oprocentowanie kredytu jest zmienne i ustalane w oparciu o stopę referencyjną 3M LIBOR dla (...) (§ 3 ust. 1).

11.  Kredytobiorca zobowiązał się do spłaty kredytu wraz z odsetkami. Spłata kredytu następuje w złotych. (§ 4 ust. 1 i 7 in fine).

12.  Kredytobiorca mógł dokonać przedterminowej spłaty kredytu w całości lub części, pod warunkiem uprzedniego pisemnego poinformowania o tym banku na co najmniej pięć dni roboczych przed datą przedterminowej spłaty. W dniu przedterminowej spłaty części kredytu Bank wylicza nową wysokość rat kapitałowo – odsetkowych, o czym powiadamia Kredytobiorcę pisemnie […] (§ 4 ust. 10).

13.  Z tytułu udzielonego kredytu bank pobiera, oprócz opłaty przygotowawczej, o której mowa w § 2 ust. 1, dodatkowo opłaty za wysyłanie wezwań do zapłaty oraz opłaty należne Bankowi z tytułu ustanowienia zabezpieczenia w postaci ubezpieczenia (§5 ust. 5).

14.  Zabezpieczenie kredytu stanowiła m. in. hipoteka kaucyjna do kwoty 59 877, 90 CHF wpisana na pierwszym miejscu na rzecz Banku na nieruchomości – lokalu mieszkalnym położonym przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy dla Krakowa – Podgórza IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi KW nr (...). (§6 ust. 1).

15.  Integralną część umowy stanowił Regulamin (§ 16 ust. 1).

16.  Regulamin przewidywał między innymi, że w przypadku kredytów w walutach wymienialnych w celu ustalenia, czy kredyt podlega ustawie o kredycie konsumenckich, kwotę Kredytu oblicza się według średniego kursu ogłaszanego przez NBP dla danej waluty obowiązującego w dniu poprzedzającym dzień ogłaszanego przez NBP dla danej waluty obowiązującego w dniu poprzedzającym dzień zawarcia umowy kredytu lub aneksu do umowy o przewalutowanie (§ 11.1 ust. 4) oraz, że wysokość oprocentowania Kredytu w walutach wymienialnych jest zmienna w okresie kredytowania i ustalana jako: suma stopy referencyjnej 3M LIBOR/6M LIBOR/1Y LIBOR dla USD/ (...) i marży banku określonej w umowie kredytu, dla kredytów w USD/ (...), 2) suma stopy referencyjnej (§ 13.1. ust. 3 pkt 1 Regulaminu).

17.  Spłata kredytu, udzielonego w złotych lub w walucie wymienialnej, wraz z należnymi odsetkami dokonywana jest miesięcznie lub kwartalnie w zależności od postanowień zawartych w umowie Kredytu (§ 34.1. Regulaminu).

18.  Kredytu w walutach wymienialnych wypłacane są w złotych, przy zastosowaniu kursu kupna, waluty obowiązującego w banku w chwili wypłaty. Kredyty w walutach wymienialnych podlegają spłacie w złotych, przy zastosowaniu kursu sprzedaży waluty obowiązującego w Banku w chwili spłaty (§ 38.1 i 2 Regulaminu).

19.  Odsetki, prowizje oraz opłaty naliczane są w walucie kredytu lub w złotych i podlegają spłacie w walucie kredytu lub w złotych, w zależności od postanowień umowy kredytu przy zastosowaniu kursu sprzedaży walut obowiązującego w banku w chwili spłaty. W przypadku kredytu w walucie wymienialnej, w celu ustalenia całkowitego kosztu i łącznej kwoty kosztów kredytu, stosuje się kurs sprzedaży waluty kredytu, obowiązujący w banku w chwili ustalenia kosztu. (§ 38.1 i 2 Regulaminu).

20.  Kredyt mógł być wielokrotnie przewalutowany. Przy przewalutowaniu stosuje się, obowiązujący w banku w chwili podpisania przez kredytobiorcę aneksu do umowy Kredytu o przewalutowaniu, kurs sprzedaży waluty – w przypadku przewalutowania z waluty wymienialnej na złote. Przy przewalutowaniu stosuje się obowiązujący w banku w chwili podpisania przez kredytobiorcę aneksu, kurs kupna-sprzedaży waluty.(§ 40 Regulaminu)

21.  Dowody: umowa k. 30-32, Regulamin k. 33, informacja o wysokości negocjowanego kursu z wnioskiem o ustalenie negocjowanego kursu waluty k. 133-135.

22.  Kredyt został powodom wypłacony w całości w kwocie 101 592, 84 zł. Od dnia 17 lipca 2006 r. do dnia 16 maja 2023 r. powodowie wpłacili na rzecz strony pozwanej tytułem spłaty zaciągniętego kredytu przynajmniej kwotę 102 009, 06 zł.

23.  Dowód: wniosek o uruchomienie kredytu k. 146-147, zaświadczenie k. 41, 161-169, prywatne zestawienie spłat i wyliczenie nadpłat k. 49, wydruk z rachunku bankowego (historia rachunku (k. 149-159).

24.  24 maja 2023 r. powodowie wezwali stronę pozwaną do zapłaty kwoty 102 009, 06 zł tytułem zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieważnej umowy kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej nr (...) kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej z dnia 29 czerwca 2006 r. w terminie 14 dni od otrzymania wezwania. W piśmie z dnia 16 czerwca 2023 r. strona pozwana odmówiła spełnieniu żądania.

25.  Dowód: ostateczne przedsądowe wezwanie do zapłaty z potwierdzeniem odbioru k. 55-59, pismo z 16.06.2023 r. k. 60

26.  Powodowie potrzebowali pieniędzy na spłatę kredytu w (...) zawartego w innym Banku oraz na remont tego mieszkania. W nieruchomości nigdy nie była prowadzona działalność gospodarcza. Nieruchomość jest obecnie wynajmowana. Powodowie mieszkali w nieruchomości w latach 2003-2014. Poprzednik prawny pozwanego Banku został powodom polecony przez znajomego. Powodowie z pracownikiem Banku kontaktowali się drogą mailową. Pracownik Banku od razu zaproponował powodom kredyt w (...) zapewniając, że jest to waluta stabilna, a raty - po przeliczeniu na PLN – są znacznie niższe niż w kredycie złotówkowym. Powodowie mieli świadomość , że w przypadku zmiany kursu waluty, wysokość raty kredytu może się wahać, ale nie zostali poinformowani, że mianie ulegnie także saldo kredytu. Wzór umowy powodowie otrzymali wcześniej na adres e-mail, jednak bez Regulaminu. Powodowie nie chcieli negocjować postanowień umowy, bowiem po wyjaśnieniach ze strony pracownika Banku uznali, że umowa jest dla nich korzystna. Powodowie nie negocjowali kursu wypłaty kredytu. Powodowie otrzymywali harmonogram spłat rat kredytu w walucie (...), a spłaca w PLN. W dacie zawierania umowy powód pracował jako kierownik w MPK K., a powódka – z zawodu nauczycielka – była zatrudniona na część etatu w sekretariacie kancelarii adwokackiej.

27.  Dowód: przesłuchanie powodów na rozprawie w dniu 16 maja 2024 r. k. 248.

E.  Ocena dowodów

28.  Sąd oparł się na dowodach z dokumentów, które nie budziły wątpliwości co do wiarygodności.

29.  Sąd ustalając okoliczności udzielenia kredytu oparł się na zeznaniach powodów.

30.  Jako nieprzydatny do rozstrzygnięcia niniejszej sprawy Sąd uznał dowód z opinii biegłego z zakresu rachunkowości oraz z przesłuchania świadków M. B. i E. B..

F.  Uzasadnienie prawne

31.  Powodowie w niniejszej sprawie mają status konsumenta w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Środki z kredytu bankowego były przeznaczone na cele mieszkaniowe. Cele te nie były związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Nieważność całej umowy

32.  Sąd ocenił, że zawarta umowa jest nieważna z uwagi na sprzeczność z przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego – art. 58 § 1 i 2 k.c.

33.  Rodzaj stwierdzonych naruszeń uniemożliwiał Sądowi stwierdzenie nieważności umowy jedynie w części, a to dlatego, że nieważne postanowienia są elementami istotnymi umowy, a nie istnieje przepis ustawy, który na ich miejsce wprowadza wiążące strony zasady. Ewentualne stwierdzenie nieważności jedynie niektórych postanowień czyni umowę niepełną, niewykonalną i wewnętrznie sprzeczną.

34.  W opisanym zakresie wzięto pod uwagę orzeczenia: wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 3 października 2019r., C-260/18 (punkt 44), wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z14 marca 2019r., C-118/17 (punkt 48 i 52).

Sprzeczność z przepisami prawa

35.  W analizowanej umowie nie została określona kwota kredytu. Zgodnie z umową § 1 ust. 1 wskazuje co prawda, że kwota umowy została początkowo określona na 39 918, 60 CHF, jednakże z uwagi na dalszą część umowy i postanowienia stanowiącego jej integralną część Regulaminu (§ 38.1 Regulaminu), jest to kwota jedynie informacyjna, bowiem w dniu wypłaty saldo jest wyrażane w walucie do której denominowany jest kredyt według kursu kupna waluty, podanego w tabeli kursów obowiązującą w dniu uruchomienia środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych, a do przeliczeń kwot walut uruchamianego kredytu stosowany był kurs kupna waluty obcej według tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu wypłaty środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych. Oznacza to, że faktycznie powodowi będzie wydane w PLN tyle ile bank ustali na podstawie swojego kursu w dniu uruchomienia danej transzy kredytu.

36.  Przy takich postanowieniach strona powodowa nie znała dokładnej wysokości kredytu i wartość ta nie została określona precyzyjnie w umowie, lecz jedynie w przybliżeniu. W dniu wypłaty kwota wierzytelności banku powstawała na podstawie Tabeli kursów, którą sam bank mógł swobodnie kształtować. Okoliczność ta powoduje niezgodność zapisu z wymogiem ustawy.

37.  Postanowienia umowy (Regulaminu) określające zasady przeliczenia kwoty udzielonego kredytu na złotówki przy wypłacie kredytu, jak i spłacanych rat na walutę obcą, pozwalające bankowi swobodnie kształtować kurs waluty obcej mają charakter niedozwolonych postanowień umownych, pozostaje aktualny w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego, a Sąd w niniejszym składzie w pełni pogląd ten podziela (por. postanowienie SN z 4.10.2023 r., I CSK 368/23, LEX nr 3610428 i powołane tam orzecznictwo; wyrok (...) z dnia 18.11.2021 r. w sprawie C-212/20).

38.  Zgodnie z art. 69 Prawa bankowego (w brzmieniu na dzień podpisania umowy), przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

39.  Stosownie do wskazanego przepisu umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać między innymi: kwotę i walutę kredytu, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji.

40.  Opisane postanowienie dotyczące ustalenia kwoty kredytu jest w ocenie Sądu sprzeczne ze wskazanym przepisem ustawy.

41.  Podobnie w umowie nie określono wysokości rat kredytu w formie kwotowej.

42.  Wysokość poszczególnych rat uzależniono od zastosowania kursu sprzedaży tej waluty wobec PLN według kursu sprzedaży tej waluty wobec PLN zgodnie z Tabelą kursów obowiązujących w Banku w momencie dokonywania wymiany a następnie dokonuje wymiany z PLN na walutę docelową według kursu kupna tej waluty zgodnie z tabelą kursów obowiązujących w Banku w momencie dokonania wymiany waluty (§ 4 ust.1 i 10 umowy, § 34 ust.1, § 34. 2., § 38.1 i 2 i § 39 Regulaminu). Strona powodowa w dniu zawarcia umowy nie znała kwot poszczególnych rat, bo nie znała tego kursu i nie miał na niego żadnego wpływu.

43.  Bez znaczenia w opisanym zakresie jest ewentualna polityka banku w zakresie ustalenia opisanych kursów, a to dlatego, że jest niezależna od strony powodowej i nieznana jej w dniu zawarcia umowy.

44.  Powodowie nie musieli korzystać z możliwości wypłaty środków z kredytu po przeliczeniu na PLN, mogli zażądać wypłaty w (...) i samej sprzedać walutę po swobodnie wybranym kursie. Jednak w ocenie Sądu ta możliwość nie wynikała w sposób pozytywny z umowy, rodziła po stronie strony powodowej nieakceptowalne ryzyko – konieczność dysponowania znacznymi kwotami w gotówce, konieczność poszukiwania nabywcy, a także była sprzeczna z wolą konsumenta, która była bankowi znana – chciał on zapłacić przelewem z PLN. Stąd też Sąd uznał, że konsument znajdował się de facto w sytuacji wyłączającej całkowitą swobodę w opisanym zakresie. Nadmienić także w tym zakresie należy, że kwota wypłaty w PLN została w ramach tak skonstruowanego mechanizmu obliczona na podstawie kursu swobodnie wybranego przez bank.

45.  Strona powodowa nie musiała wpłacać środków na rachunek techniczny w (...) w PLN i korzystać z przewalutowania po kursie banku. Jednakże w ocenie Sądu powodowie nie otrzymali w tym zakresie informacji pozytywnej, a taki sposób spłaty powtarzających się świadczenia łączył się z koniecznością zakupywania (...) w kantorze, a potem fizycznym wpłacaniu środków na rachunek – co jawi się jako sprzeczne z normalną rolą banku jaką jest umożliwienie bezpiecznego, bezgotówkowego mechanizmu spłaty kredytu. Co więcej kwota do spłaty w (...) była tworzona na podstawie swobodne decyzji strony pozwanej, ponieważ to ona dysponowała stosownie do umowy omnipotencją w zakresie tworzenia tabeli kursów.

46.  Wskazane postanowienia są sprzeczne z ustawą, z zasadami współżycia społecznego oraz abuzywne co dalej ostanie uzasadnione.

Sprzeczność umowy z zasadami współżycia społecznego

47.  Sąd by ocenić zgodność analizowanej umowy z zasadami współżycia społecznego podjął się próby rekonstrukcji ich mając na uwadze charakter umowy, a także jej strony.

48.  Po pierwsze dostrzeżono rzecz oczywistą, że w niniejszej sprawie nie zachodzi jakakolwiek równość stron z ekonomicznego punktu widzenia, konsument w zestawieniu z instytucją bankową jest podmiotem ewidentnie słabszym.

49.  Okoliczność ta rzutuje częściowo na ocenę ryzyka gospodarczego każdej ze stron dla jej bytu, z pewnością w tym zestawieniu bank ryzykuje mniejszy procent swoich aktywów aniżeli konsument.

50.  Po drugie dostrzeżono różnicę w poziomie zakresu wiedzy o ryzyku ekonomicznym w tym makroekonomicznym w zawarciu i realizacji danej umowy. Można w opisanym zakresie zdecydowanie przyjąć, że zakres wiedzy instytucji zajmującej się zawodowo udzielaniem kredytów o rozbudowanej, profesjonalnej strukturze jest większy niż konsumenta.

51.  Po trzecie Sąd zważył pożądany społecznie i gospodarczo zakres ryzyka zawarcia i realizacji umowy takiej, a nie innej treści. Dostrzeżono, że to po stronie banku leży obowiązek takiego skonstruowania umowy, aby zabezpieczył on swój byt, w tym zwłaszcza godziwy zysk jako instytucji szczególnie ważnej dla gospodarki rynkowej, przy czym jednocześnie tak ustalił swoje uprawnienia umowne by pozostawić konkretny obszar uprawnień i odpowiedzialności dla konsumenta.

52.  Obszar ten powinien w ocenie Sądu być wyraźny – łatwy do zrozumienia przez konsumenta bez konieczności poszukiwania wiedzy specjalistycznej. Ponadto powinien on być konkretny – to jest obejmować przynajmniej główne postanowienia umowne.

53.  Przechodząc do oceny zgodności z tak zarysowanych zasad współżycia społecznego Sąd uznał, że zawarta umowa prowadzi do bezwzględnego uprzywilejowania banku w zakresie ustalenia wysokości zobowiązania konsumenta, a tym samym konsument pozbawiony jest już w momencie zawarcia umowy wiedzy o wyraźnej granicy swojego zobowiązania, które jest głównym postanowieniem umownym.

54.  Brak zgodności z zasadami współżycia społecznego dostrzegalny jest także w tym, że opisane postanowienie umowne nie mogło być przedmiotem negocjacji, stanowiło element umowy, który nie był pozostawiony do decyzji konsumentowi.

55.  W ocenie Sądu bank przyznał sobie w ramach zawartej umowy uprawnienie zbyt daleko idące w zakresie możliwości kształtowania swojej wierzytelności wobec klienta, a jednocześnie tego uprawnienia nie przyznał w odniesieniu do wierzytelności klienta wobec banku. Klient nie mógł na podstawie jedynie swojego oświadczenia zdecydować, że bank ma mu zapłacić więcej, przy zachowaniu obowiązku zwrotu należności jak w pierwotnej umowie.

56.  Z zawarciem każdej umowy wiąże się część ryzyka ekonomicznego, która nie jest możliwa do zabezpieczenia nawet przy zachowaniu zasady swobody umów. Bank w analizowanej sprawie za pomocą opisanego mechanizmu swobodnego kształtowania wierzytelności klienta takie uprawnienie sobie jednak przyznał, co Sąd uznał za brak zgodności z zasadami współżycia społecznego.

57.  Paradoksalnie w rachunku ogólnym mogło być tak, że pozbawienie się przez bank ryzyka opisanego w poprzednim punkcie mogło prowadzić do łatwiejszej dostępności kredytu, niższych rat, a zwłaszcza konkurencyjności banku wobec innych banków itp. jednakże Sąd uznaje, że w przypadku umowy kredytu konsument musi ponosić koszt ryzyka jakie ponosi bank udzielając mu kredytu na zasadach zgodnych z przepisami prawa, to jest zwłaszcza w granicach ściśle określonej wysokości zobowiązania konsumenta. Jest to koszt jaki musi ponieść konsument by zabezpieczyć swoje prawa oraz wynagrodzenie jakie musi uzyskać bank by prawa konsumenta zachować.

58.  Sąd odrzucił jako ważki argument wskazanie, że klient mógł zdecydować się o wyborze kredytu w PLN. Sąd nie dostrzega niczego nagannego w poszukiwaniu przez konsumentów rozwiązań najbardziej ekonomicznie korzystnych – także w krótkim horyzoncie czasu.

59.  Trudno oczekiwać, by konsument miał obowiązek w momencie brania kredytu by przewidywać zmiany kursów walut na rynkach światowych, w tym zwłaszcza zmiany walut, kraju którego nie jest obywatelem, nie ma wpływu w najmniejszym stopniu nawet na politykę fiskalną rządu tego kraju, czy też banku tego kraju.

60.  Dostrzec także należy, że przyczyna dużej podaży kredytów w (...) oraz ich atrakcyjność w zakresie wysokości rat mogła też wynikać z makroekonomicznych celów poszczególnych rządów Unii Europejskiej ze strefy EURO, które zmierzały w ten sposób stworzyć społeczne warunki do akceptacji wprowadzenia tej waluty w Polsce. Tego rodzaju zamierzenia pozostają całkowicie poza zakresem przewidywania przeciętnego konsumenta, który w ocenie Sądu powinien być chroniony przed faktami dokonanymi by wymóc na nim określoną postawę o charakterze politycznym.

61.  Ponadto Sąd ocenił, że strona powodowa nie posiadała od początku zawarcia umowy informacji wprost, że może kredyt spłacać bezpośrednio w (...), a nie w PLN za pośrednictwem banku i jego kursu przeliczeniowego. Uprawnienie to nie wynikało wprost zwłaszcza z § 4 Umowy i § 34 oraz § 38 Regulaminu.

62.  Czyniąc rozważania i oceny dotyczące zasad współżycia społecznego Sąd miał na uwadze także: wyrok Sądu Najwyższego z 9 stycznia 2019 r., sygn. akt I CSK 736/17, zwłaszcza w zakresie oceny braku pełnej świadomości konsumenta o ryzykach wynikających z umowy, wyrok Sądu Najwyższego z 19 listopada 2015 r., sygn. akt IV CSK 804/14, w zakresie negatywnej moralnej oceny umowy, która dla jednej ze stron jest krzywdząca.

Przesłanki nieważności z art. 385 ¹ k.c.

63.  Sąd ocenił, że nieważność umowy może być także przyjęta z uwzględnieniem zasad z art. 385 ¹ k.c. i podzielił w całości w tym zakresie argumentację powodów.

64.  Czyniąc tę ocenę Sąd miał na wyrok Sądu Najwyższego z 29 października 2019 r., sygn. akt IV CSK 309/18, który wskazał między innymi, że: Niedozwolone (nieuczciwe) w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c. są postanowienia umowy kredytu bankowego (art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe, tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r. poz. 2187 z późn. zm.), denominowanego w obcej walucie, kształtujące prawa i obowiązku konsumenta-kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami przez uzależnienie warunków waloryzacji świadczenia pieniężnego (art. 358 k.c.) od woli banku udzielającego kredytu. Dotyczy to w szczególności odwołania się w klauzuli umownej do kursów walut zawartych w tabeli tego banku, ogłaszanej w jego siedzibie, bez wskazania ograniczeń umownych w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych.

65.  Ponadto wykładnia językowa art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c. nie stwarza podstaw do przyjęcia, że w ramach oceny abuzywności postanowienia istotny jest sposób jego stosowania przez przedsiębiorcę. Przeciwnie, skłania ona do wniosku, że decydujące znaczenie ma nie to, w jaki sposób przedsiębiorca stosuje postanowienie i dla kogo jest to korzystne, lecz to w jaki sposób postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta (por. uchwała SN(7) z 20.06.2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019, nr 1, poz. 2, postanowienie SN z 28.09.2023 r., I CSK 204/23, LEX nr 3608342).

66.  Dla oceny czy dana klauzula umowna ma charakter abuzywny nie ma znaczenia to, czy ustalany przez Bank kurs odbiegał znacząco od rynkowych kursów wymiany walut czy kursu średniego NBP.

Postanowienia główne umowy

67.  W ocenie Sądu kwestionowane przez powodów klauzule umowne określają główne świadczenia stron. Mechanizm waloryzacji świadczeń z umowy kredytu do waluty obcej wpływa na wysokość rat kredytu w złotych polskich spłacanych przez powódkę, a rata kredytu i jego wysokość jest głównym postanowieniem umowy.

68.  Po pierwsze, poprzez przeliczenie kwoty kredytu wypłaconej stronie powodowej w PLN na (...) po kursie wskazanym w umowie dochodzi do ustalenia salda kredytu w walucie (...), jakie ma zostać przez stronę powodową spłacone, stanowiącego podstawę do ustalenia wysokości poszczególnych rat kapitałowych w walucie (...).

69.  Po drugie, poprzez przeliczanie kwoty poszczególnych rat wyrażonych w (...) na PLN po kursie wskazanym w umowie dochodzi do ustalenia wysokości rat spłacanych ostatecznie przez powódkę w PLN.

70.  Po trzecie, w przypadku przewalutowania kredytu na inną walutę według kursów wskazanych w umowie dochodzi do ponownego ustalenia zarówno wysokości pozostałego do spłaty kapitału kredytu, jak i wysokości rat kredytu.

71.  Czyniąc tę ocenę Sąd miał na względzie wyrok Sądu Najwyższego z 18 maja 2022 r., sygn. akt II CSKP 1316/22, który wskazał między innymi, że: Umowa nie opisywała jednak zasad wyliczenia marży jako czynnika mającego wpływ na kurs waluty i w tym zakresie pozostawiała bankowi swobodę. Taki zaś mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, zaś klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną (wyrok SN z 17 marca 2022, (...) 474/22). Sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej są postanowienia, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego oznaczenia kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu, jeżeli z treści stosunku prawnego nie wynikają obiektywne i weryfikowalne kryteria oznaczenia tego kursu (uchwala SN z 28 kwietnia 2022 r., III CZP 40/22).

Brak indywidualnego uzgodnienia postanowień

72.  Postanowienia umowy w zakresie ustalenia kursu walut przyjmowanych do ustalenia wysokości długu i zobowiązania nie były indywidualnie uzgodnione.

73.  Umowę zawierano w ten sposób, że wzór umowy był nienegocjowany, a przedmiotem zmian mogła być wysokość zobowiązania, okres kredytowania, czy też zabezpieczenia i inne kwestie poboczne. Przedmiotem negocjacji nie były zasady ustalania kursu (...) do PLN i odwrotnie ustalone w umowie. Postanowienia te nie były nawet przedmiotem należytego wyjaśnienia ze strony banku, a dokonywane przez bank pouczenia dotyczące zmiany kursu waluty były nieprawdziwe ponieważ nie dotyczyły postanowienia umownego ale kursu rynkowego lub kursu NBP, a te nie były elementem umowy.

Brak jednoznaczności postanowień

74.  Postanowienia umowne dotyczące zasad ustalenia kursu przez bank w niej nie istnieją w ogóle ponieważ je przemilczano, a zatem są niejednoznaczne. Argumentacja banku odwołująca się do istnienia wewnętrznych regulacji w tym zakresie jest bezprzedmiotowa – bo regulacje wewnętrzne banku nie są elementem umowy.

75.  Pouczenie, którego bank udzielił konsumentowi dotyczy zmiany kursów walut w rozumieniu ogólnym lub w znaczeniu kursu NBP. Nie dotyczy ono pouczenia o tym, że kurs ten jest swobodnie ukształtowany przez bank, a stosownie do postanowień umowy konsument nie ma żadnego wpływu na ustalenie banku w tym zakresie. Pouczenie było w tym znaczeniu mylące i nieprawdziwe bo nie dotyczyło postanowień umowy.

76.  Bez znaczenia dla oceny jednoznaczności postanowień jest prezentowanie przez bank kursów historycznych (...), nawet w zakresie tych stosownych przez bank, a nie tylko przez NBP. Konsument nie był pouczony o tym, że kurs ten można dowolnie zmienić po stronie banku.

Brak zgodności z dobrymi obyczajami

77.  Przyznanie sobie przez bank jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że były one sprzeczne z dobrymi obyczajami w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

78.  W Regulaminie stanowiącym integralną część Umowy wskazano wyłącznie, że kurs zostanie ustalony w oparciu o tabele ustalane przez bank, przy czym kurs miał być ustalony w oparciu o kurs średni NBP modyfikowany arbitralnie ustalaną przez bank marżą (§ 11. pkt 4 Regulaminu). W konsekwencji, skoro bank nie był w żaden sposób ograniczony umownie w ustalaniu marży, mimo iż kurs NBP był ustalany niezależnie od decyzji banku, końcowo należy uznać, że kurs waluty był arbitralnie ustalany przez bank.

79.  Nie określono żadnych wytycznych, ani ograniczeń związanych z powyższymi czynnościami banku. Zarząd banku, na podstawie tak sformułowanych przepisów, w każdej chwili mógł podjąć dowolną decyzję co do wyznaczenia kursu waluty i tym samym określenia wysokości zobowiązania kredytobiorców. To, czy ta decyzja w świetle warunków rynkowych byłaby racjonalna nie ma znaczenia. Istotnym jest wyłącznie to, że od decyzji banku zależy kurs waluty i wysokość zobowiązania kredytobiorcy.

80.  Nie ma znaczenia również to, że w danej chwili bank, na podstawie wewnętrznych zarządzeń stosuje mechanizmy zapewniające kursy rynkowe. Te zarządzenia z dnia na dzień się mogą zmienić, a nawet mogły nie być stosowane, bo ich naruszenie powoduje jedynie naruszenie zasad wewnętrznych pracodawcy, a nie prawnych.

81.  Bank w ocenie Sądu wykorzystał słabszą pozycję konsumenta przy zawieraniu umowy celowo milcząc na temat tego, że sam swobodnie będzie kształtował wysokość zobowiązania klienta bez żadnego ograniczenia, a postanowienie takie jest oczywiście sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Rażące naruszenie interesu konsumenta

82.  Sąd uznał, że przytoczone mechanizmy dotyczące ustalenia kursu waluty na potrzeby umowy rażąco naruszają interes konsumenta.

83.  Rażące naruszenie interesu przejawia się we wprowadzeniu do umowy postanowień, które umożliwiają wzrost zobowiązania konsumenta bez żadnego ograniczenia w oparciu o uprawnienie, które ma bank. Konsument nie ma odwrotnego uprawnienia w umowie, tak aby mógł zdecydować, że jest zobowiązanie będzie maleć.

84.  Bank naruszył w konsekwencji w sposób rażący interes konsumenta kształtując jego zobowiązanie w sposób całkowicie niedookreślony. Bank doprowadził do zawarcia tego rodzaju umowy wykorzystując przewagę kontraktową wynikającą ze swojej pozycji rynkowej oraz nie dochowując ciążących na nim obowiązków wynikających z przepisów prawa co wyżej już oceniono.

Możliwość utrzymania umowy w części

85.  Sąd odrzucił możliwość modyfikacji uznanego za abuzywne postanowienia umowy, ponieważ skutkiem zastosowania art. 385(1) k.p.c. jest brak związania postanowieniem umownym, a nie jego modyfikacja do innej postaci.

86.  Kurs waluty w tym przypadku jest wynikiem dowolnej modyfikacji kursu średniego przez bank. Integralność tego postanowienia, wyrażająca się w tym, że poszczególne części składają się na wynik, który stanowi dopiero kurs waluty, zdaniem Sądu uniemożliwia ingerencję w powyższe równanie w sposób umożliwiający eliminację z równania wyłącznie części odnoszącej się do arbitralnie ustalanej marży.

87.  Wskazać należy, że jakkolwiek w orzecznictwie (...) dopuszcza się pod pewnymi warunkami zastąpienie eliminowanych postanowień umowy, dyspozytywnymi przepisami prawa krajowego, modyfikacja abuzywnych postanowień jest jednak niedopuszczalna (tak w wyroku Trybunał Sprawiedliwości z 29 kwietnia 2021 r. C-19/20).

Brak podstaw do oddalenia roszczenia na podstawie art. 5 k.c.

88.  Sąd nie dopatrzył się jakichkolwiek powodów, by uznać żądanie strony powodowej za nadużycie prawa podmiotowego. Strona powodowa jako konsument ma pełne prawo oczekiwać, że nie będzie stroną umowy nieważnej i odzyska to co na poczet tego rodzaju umowy świadczyła. Strona pozwana zawierając umowę powinna się liczyć z tym, że nie uzyska świadczeń umownych z umowy nieważnej tym bardziej, że jest stroną silniejszą dysponującą znacznym potencjałem doradczym, zarówno na płaszczyźnie finansowej jak i prawnej.

Rozstrzygnięcie Sądu w pkt I wyroku

89.  Sąd uznał, że powodowie posiadają interes prawny w daniu ustalenia nieważności umowy w rozumieniu art. 189 k.p.c. Na chwilę obecną są bowiem zobowiązani do spłacania rat kredytu (umowa formalnie obowiązuje), stąd istnieje niepewność co do ważności umowy i w konsekwencji wysokości jej zobowiązania oraz wymagalności.

90.  W tego rodzaju sprawach podobnie wypowiadał się także Sąd Najwyższy (por. m. in. postanowienie SN z 25.09.2023 r., I CSK 799/23, LEX nr 3608044).

Rozstrzygnięcie Sądu w pkt II wyroku

91.  Omyłkowo Sąd wyrzekł w punkcie II sentencji wyroku w zakresie zasądzenia od pozwanego na rzecz powodów kwoty 28 976, 36 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, jednak z uwagi na brak możliwości sprostowania, czy uchylenia wyroku w tym zakresie, do dokonania zmiany uprawniony jest jedynie Sąd Apelacyjny, w przypadku wniesienia apelacji przez którąkolwiek ze stron.

G.  Koszty procesu

92.  Strona pozwana przegrała w całości zatem w ocenie Sądu to ją obciążają koszty procesu stosownie do art. 98 k.p.c., a ich szczegółowym obliczeniem zajmie się Referendarz sądowy.

dr Krzysztof Dyl

sędzia sądu okręgowego

Sygn. akt I C 3277/23

K., 3 czerwca 2024 r.

Sekretariat uprzejmie proszę:

1.  odnotować uzasadnienie,

2.  odpis uzasadnienie doręczyć pełnomocnikowi strony pozwanej,

3.  kal. 21 dni.

Krzysztof Dyl

sędzia sądu okręgowego