Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Krakowie

POSTANOWIENIE

Dnia 6 września 2018 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Beata Kurdziel
Sędziowie:	SO Zbigniew Zgud (sprawozdawca) SO Jarosław Tyrpa

Protokolant: sekr. sądowy Ewelina Drewnik

po rozpoznaniu w dniu 6 września 2018 r. w Krakowie

na rozprawie sprawy z wniosku R. K., M. K. i A. K. (1)

przy uczestnictwie A. H.

o zniesienie współwłasności

na skutek apelacji uczestniczki

oraz zażalenia wnioskodawców

od postanowienia Sądu Rejonowego w Oświęcimiu

z dnia 22 listopada 2017 r., sygnatura akt I Ns 533/14

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Oświęcimiu do ponownego rozpoznania.

SSO Jarosław Tyrpa SSO Beata Kurdziel SSO Zbigniew Zgud

Sygn. akt II Ca 825/18; II Cz 985/18

UZASADNIENIE

postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 6 września 2018 roku

A. K. (1), R. K. i M. K. wnieśli o zniesienie współwłasności zabudowanej nieruchomości gruntowej położonej w B. przy ul. (...) składającej się z działki o numerze (...), objętej księgę wieczystą (...) postulując podział fizyczny nieruchomości na dwie działki o równej powierzchni oraz przyznanie niezabudowanej części na rzecz małżonków A. i R. K., a części zabudowanej budynkiem mieszkalnym na rzecz małżonków A. i M. K..

Uczestniczka A. K. (2) w odpowiedzi na wniosek sprzeciwiła się zniesieniu współwłasności nieruchomości objętej wnioskiem, a „z ostrożności procesowej” wniosła o dokonanie zniesienia współwłasności tej nieruchomości przez przyznanie A. i R. K. pasa o szerokości 4 metrów wzdłuż wschodniej granicy nieruchomości z dopłatą pieniężną na rzecz tych wnioskodawców, natomiast pozostałej część nieruchomości wraz z budynkiem mieszkalnym na własność jej i M. K.. W trakcie oględzin uczestniczka optowała już tylko za podziałem nieruchomości, przy czym w tej mierze zmodyfikowała swoje pierwotne stanowisko proponując podział nieruchomości „na ukos” na dwie odpowiadające sobie powierzchniowo działki i bez wzajemnych dopłat.

Postanowieniem z 22 listopada 2017 roku do sygn. akt. I Ns 533/14 Sąd Rejonowy w Oświęcimiu postanowił:

1.  ustalić, że stosownie do projektu podziału sporządzonego w dniu 22 czerwca 2017 roku przez biegłego sądowego R. R. i przyjętego w dniu 25 lipca 2017 roku do Państwowego Zasobu Geodezyjnego i Kartograficznego przy Starostwie Powiatowym w O. za numerem (...) będąca przedmiotem zniesienia współwłasności nieruchomość gruntowa położona w B., jednostka ewidencyjna B. – miasto, składająca się z działki (...), dla której Sąd Rejonowy w Oświęcimiu prowadzi księgę wieczystą (...) uległa podziałowi na działkę (...) o powierzchni 0,0360 ha i na działkę (...) o powierzchni 0,0317 ha,

2.  dokonać zniesienia współwłasności nieruchomości opisanej szczegółowo w punkcie 1. niniejszego postanowienia przez przyznanie działki (...) na wchodzącą w skład majątku wspólnego własność M. K. i A. K. (2), natomiast działki (...) na własność R. K. i A. K. (1) na prawach wspólności majątkowej małżeńskiej,

3.  ustalić, że zniesienie współwłasności dokonane w sposób wskazany w punkcie 2. niniejszego postanowienia następuje bez dopłat pomiędzy uczestnikami postępowania,

4.  uczynić projekt podziału opisany w punkcie 1. niniejszego postanowienia integralną jego częścią,

5.  nakazać Skarbowi Państwa – Sądowi Rejonowemu w Oświęcimiu pobrać solidarnie od wnioskodawców kwotę 1730,78 (jeden tysiąc siedemset trzydzieści 78/100) złotych tytułem wydatków sądowych,

6.  stwierdzić, że wnioskodawcy i uczestniczka ponoszą pozostałe koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Sąd Rejonowy ustalił jedynie, że działka (...) stosownie do projektu podziału sporządzonego w dniu 22.06.2017 r. przez biegłego R. R. uległa podziałowi na zabudowaną budynkiem mieszkalnym numer (...) działkę (...) o powierzchni 0,0360 ha i (...) o powierzchni 0.0317 ha.

Sąd Rejonowy przywołując art. 210 k.c., 622 § 2 k.p.c. i 623 k.p.c. wskazał, że uprawnienie do żądania zniesienia współwłasności nie zostało wyłączone, a brak było pomiędzy uczestnikami postępowania porozumienia co do sposobu zniesienia współwłasności poza jedynie tym, że ma to nastąpić przez fizyczny podział nieruchomości. Sąd Rejonowy uznał za uzasadnione dokonanie takiego a nie innego podziału nieruchomości, albowiem pozwala on na najbardziej racjonalne wykorzystanie działek powstałych w wyniku podziału, a przede wszystkim - jak wymaga tego przepis art. 211 k.c. - nie pozostaje w sprzeczności z przepisami ustawy ani ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem nieruchomości, jak również nie pociąga za sobą znacznego zmniejszenia jej wartości. Zdaniem Sądu Rejonowego wskutek tak dokonanego podziału zarówno wnioskodawcy, jak i uczestnicy mogą najbardziej sensownie mogą wykorzystać przyznane im części nieruchomości. W konsekwencji podziału uczestniczka wraz z wnioskodawcą M. K. nadal dysponują bowiem nieruchomością zabudowaną budynkiem mieszkalnym wraz z tzw. obejściem, w tym dostępem do osadników, niezbędnym, a zarazem wystarczającym do normalnego korzystania z nieruchomości zgodne z jej dotychczasowym przeznaczeniem, natomiast wnioskodawcy A. i R. K. - biorąc pod uwagę, że są właścicielami sąsiadującej od wschodu zabudowanej działki (...) - zyskają tą część niezabudowanej działki (...) - działkę (...), która znacząco zwiększą użyteczność dotychczas przysługującej ich nieruchomości. Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, że w myśl art. 95 ust. 7 ustawy o gospodarce nieruchomościami podział nieruchomości wbrew ustaleniom miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego jest dopuszczalny w celu wydzielenia działki niezbędnej do korzystania z budynku mieszkalnego.

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł stosownie do zasady wyrażonej w art. 520 § 1 k.p.c. a w oparciu o treść art. 113 w zw. z art. 83 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nakazał pobrać solidarnie od wnioskodawców, którzy składali wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, kwotę 1730,78 zł tytułem pokrytych tymczasowo przez Skarb Państwa wydatków związanych z wydaniem opinii przez biegłego, które nie znalazły pokrycia w uiszczonej przez nich uprzednio zaliczce w łącznej wysokości 2750 zł.

Apelację od tego postanowienia wniosła uczestniczka kwestionując sposób zniesienia współwłasności – podziału nieruchomości. Apelująca zarzuciła niezgodność podziału z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego oraz szeregiem przepisów technicznych określających odległości granic działki od ścian budynku i urządzeń kanalizacyjnych. Zarzuciła naruszenie art. 623 k.p.c. poprzez nieuwzględnienie jej interesu w wydzielaniu nieruchomości oraz sprzeczność podziału ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa, wskazując na istotny spadek wartości tak wydzielonej nieruchomości.

Apelująca domagała się podziału działki według przygotowanego w sprawie wariantu II lub ustalenie granicy w odległości 4 metrów od zadaszonego ganku i 2 metrów od zbiornika osadowego, ewentualnie uchylenia postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Zażalenie na rozstrzygniecie o kosztach postępowania wnieśli wnioskodawcy kwestionując zasadę rozliczenia kosztów w sytuacji, gdy uczestniczka sprzeciwiała się zniesieniu współwłasności.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Zaskarżone postanowienie musiało zostać uchylone a sprawa przekazana do ponownego rozpoznania albowiem Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy, to jest przesłanek przesądzających o sposobie zniesienia współwłasności.

W pierwszej kolejności trzeba podkreślić, że z oświadczenia uczestniczki złożonego na rozprawie apelacyjnej wynika, że pomiędzy uczestniczką a wnioskodawcą M. K. orzeczono jeszcze w 2015 roku rozwód. Okoliczność ta nie jest kwestionowana przez pełnomocnika wnioskodawców. Znajduje ona także potwierdzenie, w zawarciu przez uczestniczkę ponownego związku małżeńskiego i przybraniu podwójnego nazwiska. Uczestniczka wskazywała, że pomiędzy nią i byłym mężem nie doszło do podziału majątku wspólnego. Jednocześnie podnosiła, że nie widzi możliwości pozostawienia wydzielanej części nieruchomości we współwłasności jej i jej byłego męża. Nie ma więc możliwości przyznania jakiejkolwiek części nieruchomości na bezudziałową współwłasność M. K. i uczestniczki. Sąd Okręgowy ponadto stoi na stanowisku, że zniesienie współwłasności rzeczy będącej współwłasnością między innymi byłych małżonków nie jest możliwe bez dokonania choćby częściowego podziału majątku tych małżonków. Pogląd ten znajduje oparcie także orzecznictwie Sądu Najwyższego, który między innymi w uchwale w sprawie III CZP 100/71 wskazał, że wprawdzie od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku byłych małżonków stosuje się przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, jednakże po pierwsze, stosuje się je tylko odpowiednio, a po drugie - nadto z ograniczeniami wynikającymi z art. 43-46 k.r.o. Sąd Najwyższy zaznaczył, że „[w] myśl art. 43 § 1 k.r.o. małżonkowie mają wprawdzie od chwili ustania wspólności ustawowej równe udziały w majątku objętym tą wspólnością, zgodnie jednak z treścią dalszych paragrafów tego artykułu sąd w określonych w tych przepisach okolicznościach może ustalić udziały w inny sposób, mianowicie z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania tego majątku.” Wynika stąd, że dopóki nie zostanie przesądzone, jakie są ostatecznie udziały byłych małżonków w majątku wspólnym, dopóty nie jest możliwe ustalenie przez sąd który z małżonków i w jakiej wysokości winien uczestniczyć w podziale rzeczy będącej przedmiotem zniesienia współwłasności, skoro równe udziały małżonków w majątku wspólnym są do tej chwili hipotetyczne. Zniesienie współwłasności może w takim wypadku nastąpić gdyby pomimo nieprzeprowadzenia uprzednio postępowania o podział majątku wspólnego żądanie ustalenia nierównych udziałów zostało już rozstrzygnięte prawomocnym wyrokiem. W przeciwnym wypadku niezbędne jest uprzednie lub jednoczesne, połączone w jednym postępowaniu ze zniesieniem współwłasności dokonanie przynajmniej częściowego podziału majątku wspólnego, po prawomocnym bowiem dokonaniu tego podziału żądanie ustalenia nierównych udziałów nie mogłoby już nastąpić - ze względu na swoistą prekluzję z art. 618 § 3 k.p.c., która odnosi się również do żądań przewidzianych w art. 567 § 1 k.p.c., a to w związku z treścią § 3 tego artykułu oraz treścią art. 688 k.p.c. Ponadto, w ślad za wyrażonym w cytowanej uchwale poglądem Sądu Najwyższego, trzeba podkreślić, że przepis art. 45 k.r.o. przewiduje rozliczenia wynikające z wydatków, nakładów i innych świadczeń poczynionych z majątku wspólnego na majątek odrębny oraz poczynionych z majątku odrębnego na majątek wspólny. W wyniku dokonanych rozliczeń może się okazać, że pomimo równych udziałów małżonków w majątku wspólnym cały ten majątek, po dokonaniu odpowiednich zaliczeń, przysługuje tylko jednemu z małżonków. W oczywisty sposób rzutuje to na sposób zniesienia współwłasności, tak w przypadku fizycznego podziału rzeczy, jak w przypadku przyznania jej jednemu ze współwłaścicieli z ewentualnymi spłatami lub dopłatami.

Ponadto Sąd Okręgowy podkreśla, że zaskarżone postanowienie zapadło w zasadzie bez dokonania przez Sąd Rejonowy jakichkolwiek ustaleń faktycznych, poza stwierdzeniem co do sposobu podziału nieruchomości. Sąd Rejonowy nie ustalił żadnych faktów co do korzystania z rzeczy podlegającej podziałowi, ani z nieruchomości sąsiedniej, mimo że te okoliczności wskazuje jako uzasadniające taki, a nie inny sposób zniesienia współwłasności. Tymczasem z projektu podziału, jak i z danych elektronicznych ksiąg wieczystych wynika po pierwsze, że sąsiednia działka (...) nie jest wyłączną własnością wnioskodawców. Są oni jedynie współwłaścicielami tej nieruchomości wraz z innymi osobami, nie biorącymi udziału w niniejszym postępowaniu. Nie ma zatem podstaw do przyjęcia na zasadzie pewnego automatyzmu (jak dokonał tego Sąd Rejonowy), że wydzielana niezabudowana część nieruchomości zwiększy użyteczność nieruchomości sąsiedniej, skoro wydzielana nieruchomość i nieruchomość sąsiednia nie mają tych samych właścicieli. Nie może więc dojść do połączenia działek w jedną nieruchomość.

Co więcej, wobec niemożności połączenia wydzielanej działki (...) z działką (...) Sąd Rejonowy pominął kluczowy dla rozstrzygnięcia sprawy problem dostępu nieruchomości do drogi publicznej. Zgodnie bowiem z art. 93 ust. 3 u.g.n. podział nieruchomości nie jest dopuszczalny, jeżeli projektowane do wydzielenia działki gruntu nie mają dostępu do drogi publicznej. Tymczasem Sąd Rejonowy dokonał wydzielenia działki (...) nie ustalając gdzie przebiegają drogi publiczne i w jaki sposób będzie zapewniony dostęp do tej działki.

Niezależnie od powyższego Sąd Rejonowy dokonał podziału nieruchomości o powierzchni niespełna 7 arów w ten sposób, że wydzielił z niej dwie działki po około 3,6 i 3,2 ara uzasadniając to zwiększeniem użyteczności sąsiedniej nieruchomości o powierzchni również zbliżonej do około 3,5 ara. Wskazał także, że uczestniczka wraz z mężem nadal dysponują bowiem nieruchomością zabudowaną budynkiem mieszkalnym wraz z tzw. obejściem, niezbędnym, a zarazem wystarczającym do normalnego korzystania z nieruchomości zgodne z jej dotychczasowym przeznaczeniem. Brak w uzasadnieniu jakiejkolwiek argumentacji i przesłanek, na jakich Sąd Rejonowy oparł to stanowisko. Tymczasem taki podział prowadzi do zredukowania powierzchni działki (...) do powierzchni niewiele większej od powierzchni działki (...), której użyteczność podział ma zwiększać. Skutkiem takiego podziału jest znaczące zwiększenie użyteczności niewielkiej nieruchomości sąsiedniej i zredukowanie pozostałej części do powierzchni tej nieruchomości, której użyteczność miałaby ulec zwiększeniu. W istocie, zwiększając w taki sposób użyteczności nieruchomości sąsiedniej redukuje się istotnie użyteczność pozostałej część nieruchomości zamieszkiwanej przez uczestniczkę. Jest to sprzeczne z racjonalną wykładnią art. 95 ust. 7 u.g.n. Jest także wysoce prawdopodobne, że takie „okrojenie” działki zabudowanej istotnie może wpływać na obniżenie jej wartości. Takich ustaleń również Sąd Rejonowy nie poczynił, a w razie istotnego spadku wartości nieruchomości projektowany podział byłby nie tylko sprzeczny z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego ale i z art. 211 k.c. Zgodnie bowiem z tym przepisem każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości. Sąd Rejonowy nie poczynił także ustaleń, które pozwoliłyby na ocenę, czy podział niespełna 7 arowej działki zabudowanej budynkiem mieszkalnym i wydzielenie z niej działki stanowiącej osobną nieruchomość niemożliwą obecnie do połączenia z działką (...) nie jest sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy.

Mając powyższe na uwadze zachodziła konieczność uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania na zasadzie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Rejonowy zobowiąże wnioskodawcę M. K. i uczestniczkę do złożenia wniosku o podział ich majątku wspólnego lub do wykazania dokonania umownego podziału majątku przynajmniej w zakresie spornej nieruchomości, a następnie dokona ustaleń faktycznych umożliwiających podział majątku wspólnego (o ile nie nastąpi on umownie) oraz umożliwiających ocenę sposobu użytkowania nieruchomości dzielonej oraz nieruchomości sąsiedniej, wpływ poszczególnych wariantów podziału na wartość nieruchomości i ich zgodność ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem nieruchomości oraz kwestię dostępu ewentualnie wydzielanej nieruchomości do drogi publicznej.

SSO Jarosław Tyrpa SSO Beata Kurdziel SSO Zbigniew Zgud