Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 października 2014 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący:	SSO Grzegorz Buła
Sędziowie:	SO Anna Nowak SO Krzysztof Wąsik (sprawozdawca)
Protokolant:	Małgorzata Łojewska

po rozpoznaniu w dniu 1 października 2014 r. w Krakowie

na rozprawie

sprawy z powództwa K. M. (1)

przeciwko M. J. i Z. P. (1)

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanej M. J. i zażalenia kuratora nieznanego z miejsca pobytu pozwanego Z. P. (1)

od wyroku Sądu Rejonowego w Wieliczce

z dnia 19 grudnia 2013 r., sygnatura akt I C 342/10

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że nadaje mu brzmienie:

„1. oddala powództwo w całości;

2. zasądza od powódki na rzecz pozwanej M. J. kwotę 1 476 zł (jeden tysiąc czterysta siedemdziesiąt sześć złotych) tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną pozwanej z urzędu;

3. przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Wieliczce na rzecz A. D. kwotę 300 zł (trzysta złotych) tytułem wynagrodzenia kuratora nieznanego z miejsca pobytu pozwanego Z. P. (1).”

II.  oddala zażalenie;

III.  zasądza od powódki na rzecz pozwanej M. J. kwotę 738 zł (siedemset trzydzieści osiem złotych) tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną pozwanej z urzędu postępowaniu odwoławczym;

IV.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Wieliczce na rzecz A. D. kwotę 600 zł (sześćset złotych) tytułem wynagrodzenia kuratora nieznanego z miejsca pobytu pozwanego Z. P. (1) w postępowaniu odwoławczym.

UZASADNIENIE

Wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 14 października 2014 r.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy w Wieliczce oddalił powództwo wobec pozwanego Z. P. (1) (pkt 1), uznał na bezskuteczną wobec K. M. (1) czynność prawną w postaci umowy darowizny sporządzonej w formie aktu notarialnego z dnia 7 maja 2010 r., której stronami byli Z. P. (1) i M. J. (pkt 2), zasądził od M. J. na rzecz powódki kwotę 1 517 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt 3), przyznał pełnomocnikowi z urzędu pozwanej wynagrodzenie w kwocie 1 476 zł brutto (pkt. 4) oraz przyznał kuratorowi nieznanego z miejsca pobytu pozwanego wynagrodzenie w kwocie 300 zł (pkt 5).

Za bezsporne uznał Sąd, że w dniu 7 maja 2010 r. przed notariuszem M. L. (1) Z. P. (1) i M. J. zawarli w formie aktu notarialnego umowę darowizny, zgodnie z którą Z. P. (1) darował siostrzenicy M. J. cały swój udział w niezabudowanej i zalesionej nieruchomości, położonej w miejscowości S. w gm. D., dla której Sąd Rejonowy w Myślenicach V Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w D. prowadzi księgę wieczystą nr (...), a obejmującej działkę nr (...) o powierzchni 2 arów oraz działkę nr (...) o powierzchni 23 arów, a M. J. darowiznę tę przyjęła.

Ponadto Sąd Rejonowy ustalił, że wyrokiem z dnia 19 czerwca 2009 roku w sprawie o sygn. akt I C 8/09, Sąd Rejonowy w Wieliczce zasądził od Z. P. (1) na rzecz K. M. (2) kwotę 25 361,59 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 10 kwietnia 2009 roku do dnia zapłaty, a także zasądził na jej rzecz od pozwanego 1 887,15 zł (po sprostowaniu) tytułem zwrotu kosztów procesu. Wyrokiem z dnia 18 lutego 2010 roku Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił apelację Z. P. (1) od tamtego orzeczenia Sądu Rejonowego, zasądzając jednocześnie na rzecz powódki od pozwanego kwotę 1200 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego. W dniu 5 maja 2010 roku K. M. (2) złożyła do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Wieliczce S. S. wniosek o wszczęcie egzekucji z majątku Z. P. (1), w celu wyegzekwowania należności i kosztów zasądzonych opisanymi wyrokami. Po wszczęciu postępowania egzekucyjnego Komornik podjął czynności zmierzające do zajęcia wierzytelności Z. P. (1) z rachunków bankowych w (...) Banku Spółdzielczym w W., (...) Banku Spółdzielczym Oddział w G. oraz Banku (...) S.A. Pismem, które wpłynęło do kancelarii komorniczej w dniu 24 maja 2010 roku, (...) Bank Spółdzielczy Oddział w G. poinformował, że nie prowadzi rachunku Z. P. (1); takiej samej treści pismo nadesłał do Komornika 31 maja 2010 roku Bank (...) S.A. Natomiast (...) Bank Spółdzielczy w W. informował o zajęciu rachunku bankowego pozwanego, przy czym kwota znajdująca się na rachunku była, zgodnie z przepisami ustawy - Prawo bankowe, wolna od zajęcia; jednocześnie powiadomiono o braku wpływów na zajęty rachunek. Starostwo Powiatowe w W., w piśmie, które wpłynęło do Komornika w dniu 26 maja 2010 roku, zawiadamiało zaś, iż Z. P. (1) od 2008 roku nie posiada nieruchomości na terenie powiatu (...). W związku z bezskutecznością dotychczasowych czynności egzekucyjnych, postanowieniem z dnia 17 czerwca 2010 roku postępowanie egzekucyjne z wniosku K. M. (2) przeciwko Z. P. (1) zostało przekazane Komornikowi Sądowemu przy Sądzie Rejonowym w Myślenicach, jako właściwemu do prowadzenia egzekucji z nieruchomości pozwanego. Z. P. (1) jest wujem M. J., a ona jego siostrzenicą.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o opisane wyżej wyroki, postanowienie Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Wieliczce S. S. z 17 czerwca 2010 r. (sygn. Km 1112/10) i pisma Starostwa Powiatowego w W. (sygn. Km 1053/10). Sąd oparł się również na niekwestionowanych dokumentach prywatnych tj. pismach (...) Banku Spółdzielczego w W., (...) Banku Spółdzielczego Oddział w G. oraz Banku (...) S.A.. Ustalając bezsporne okoliczności Sąd miał na uwadze umowę darowizny - akt notarialny rep. A nr (...) z dnia 7 maja 2010 r. przez notariusz M. L. (2). Swoją wiedzę co do istnienia takiej umowy potwierdzali zaś zgodnie przesłuchiwani w sprawie świadkowie M. N., A. J., K. Z. oraz powódka i pozwana M. J.. Nieprzydatne okazały się zeznania świadków w pozostałym zakresie, odnoszącym się do wyjazdu Z. P. (1) przed laty do Grecji, źródeł pochodzenia pieniędzy przeznaczonych na ten wyjazd czy też motywacji, jakie nim kierowały co do dokonania na rzecz M. J. darowizny.

Jak zważył Sąd Rejonowy powództwo w części odnoszącej się do pozwanego Z. P. (1) podlegało oddaleniu z uwagi na jego brak biernej legitymacji procesowej. M. J. uzyskała korzyść majątkową wskutek dokonanej przez Z. P. (1) darowizny. Dokonując analizy przesłanek zastosowania skargi paulińskiej z art. 527 § 1 kc Sąd Rejonowy wskazał, że powódce przysługuje względem Z. P. (1) wierzytelność wynikająca z dwóch prawomocnych wyroków: Sądu Rejonowego w Wieliczce oraz Sądu Okręgowego w Krakowie. Istnienie tych orzeczeń, przedłożonych w toku postępowania, czyni bezzasadnym zarzut braku wykazania istnienia wierzytelności przysługującej powódce wobec pozwanego. Czynnością prawną dokonaną przez dłużnika Z. P. (1) było darowanie udziałów w nieruchomości położonej w miejscowości S. na rzecz swojej siostrzenicy, M. J.. Pozwana, stosownie do przepisu art. 527 § 1 kc, jest „osobą trzecią”, a uzyskaną przez nią „korzyścią majątkową” jest prawo do udziału we współwłasności nieruchomości, przekazane notarialną umową darowizny. Wskutek umowy darowizny zawartej pomiędzy pozwanymi doszło również do pokrzywdzenia wierzyciela Z. P. (1) - powódki. Przepisy nie wyjaśniają wprost, co należy rozumieć przez „niewypłacalność” z art. 527 § 2 kc, jednak w doktrynie i orzecznictwie utrwalony jest pogląd, zgodnie z którym niewypłacalność dłużnika oznacza taki stan majątku dłużnika, w którym egzekucja nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej przeciwko temu dłużnikowi. Czynności powodujące niewypłacalność dłużnika zostały przez ustawodawcę zrównane pod względem możliwości zaskarżenia ich przez wierzyciela, z czynnościami prowadzącymi do zwiększenia niewypłacalności dłużnika, przez co bezzasadnym był zarzut, że Z. P. (1) już w chwili dokonania darowizny był niewypłacalny. Z akt Km 1053/10 wynika bezskuteczność podejmowanych wobec niego czynności egzekucyjnych. W szczególności nie mogło zaspokoić roszczenia wierzyciela zajęcie przez komornika wierzytelności dłużnika z rachunku bankowego. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Wieliczce nie odnalazł też innych składników majątku Z. P. (1), do których można by skierować egzekucję. Nie mogła zaś zaspokoić wierzytelności przysługującej K. M. (2) wobec pozwanego egzekucja prowadzona przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Myślenicach, a skierowana do udziału w nieruchomości położonej w miejscowości S. w gminie D., jako że Z. P. (1) jeszcze przed wszczęciem egzekucji z nieruchomości przekazał ten udział w drodze darowizny M. J.. Skoro więc postępowanie egzekucyjne nie mogło przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej powódce przeciwko dłużnikowi, to będący tego skutkiem stan majątkowy dłużnika równoznaczny jest z jego niewypłacalnością. Pomiędzy niewypłacalnością Z. P. (1) a dokonaną przez niego darowizną zachodzi związek przyczynowo-skutkowy. Ustalenia dokonane w toku postępowania pozwalają na stwierdzenie, że Z. P. (1) niewypłacalny był już w chwili zawarcia przez niego z M. J. przedmiotowej umowy darowizny. Wyniki wspomnianego postępowania egzekucyjnego, prowadzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Wieliczce wskazują, że na dzień wszczęcia tego postępowania 5 maja 2010 r., jedynym składnikiem majątku pozwanego, do którego można by skutecznie skierować egzekucję, był udział w nieruchomości w S., w tym momencie należący jeszcze do pozwanego. Wobec ustalenia wartości przedmiotu sporu na 6.000 zł egzekucja ze wskazanego udziału i tak nie zaspokoiłaby roszczenia K. M. (2), wynoszącego ponad 25 000 złotych. Dokonana przez pozwanego w dniu 7 maja 2010 r. darowizna pogłębiła jego niewypłacalność. Z. P. (1), zawarł umowę darowizny przysługującego mu udziału w nieruchomości działając ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Strona pozwana nie obaliła domniemania z art. 529 kc. Bezzasadnym był zatem zarzut, że to na powodzie spoczywa ciężar udowodnienia działania dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Stosownie do domniemania z art. 527 § 3 kc, strony umowy darowizny z 7 maja 2010 r. pozostają w stosunku pokrewieństwa - Z. P. (1) jest bowiem wujem M. J., zaś M. J. jego siostrzenicą. Stosunki rodzinne należy zaś z całą pewnością uznać za stosunki „bliskie'’; na inne określenie relacji stron umowy nie wskazują także zeznania świadków. Również i domniemanie wiedzy osoby trzeciej o działaniu dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli nie zostało w toku postępowania obalone dowodem przeciwnym.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 kpc. O wynagrodzeniu kuratora nieznanego z miejsca pobytu pozwanego orzeczono na podstawie § 3 pkt 1 i 2 oraz § 4 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 sierpnia 1982 r. w sprawie stawek, warunków przyznawania i wypłaty ryczałtu przysługującego sędziom i pracownikom sądowym za dokonanie oględzin oraz stawek należności kuratorów. Sąd przyznając wynagrodzenie w wysokości 300 zł wskazał na ustanowienie kuratora na końcowym etapie postępowania oraz na liczbę sporządzonych przez niego pism oraz stawiennictwo na rozprawach.

Apelację od punktu 1 i 2 wyroku złożyła pozwana M. J.. Wniosła o uchylenie wyroku, zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, względnie o uchylenie wyroku w odniesieniu do punktów 1 i 2 i oddalenie powództwa w całości, względnie o uchylenie wyroku w zakresie punktów 1 i 2 i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, w każdym przypadku o zasądzenie kosztów postępowania. Apelująca zarzuciła orzeczeniu naruszenie:

1) art. 233 kpc poprzez dokonanie dowolnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i przyjęcie, że:

- pozwana pozostawała w bliskim stosunku z pozwanym i znała jego sytuację majątkową, a tym samym że możliwe jest przyjęcie domniemania, że pozwana wiedziała jakoby działał on ze świadomością pokrzywdzenia powódki. Zebrany w sprawie materiał dowodowy nie wskazuje na świadomość pozwanej na temat sytuacji majątkowej Z. P. (2). Strony pomimo, że są rodziną, nie pozostawały w bliskich relacjach, a w szczególności nie wynika to z zebranego w sprawie materiału dowodowego. Sąd I instancji rzekome posiadanie przez pozwaną informacji o stanie majątkowym dłużnika przyjął na podstawie powiązania rodzinnego, a nie rzeczywistej wiedzy pozwanej. Brak wykazania „bliskości stosunków” pozwanej ze Z. P. (2) uniemożliwił zastosowanie domniemania z art. 527 § 3 kc,

- pozwana otrzymała nieodpłatnie korzyść majątkową, gdy tymczasem z zeznań świadków wynika, że czynność prawna dokonana została wobec ustalenia pomiędzy stronami sposobu spłaty świadczenia pieniężnego należnego pozwanej od pozwanego. Konieczność dokonania czynności darowizny wynikała z wcześniej udzielonej pozwanemu przez pozwaną pożyczki. Strony doszły do porozumienia, że zamiast świadczenia pieniężnego pozwany dokona zbycia na rzecz pozwanej nieruchomości będącej przedmiotem niniejszego postępowania na podstawie umowy darowizny. Strony zawarły umowę darowizny, albowiem z przyczyn fiskalnych była najbardziej korzystna;

2) art. 225 i 316 § 2 kpc poprzez otwarcie na nowo zamkniętej rozprawy, mimo nie ujawnienia się istotnych okoliczności po zamknięciu rozprawy, tj. otwarcie zamkniętej rozprawy na nowo po wyjaśnieniach powódki, że udzieliła pełnomocnictwa do działania w sprawie przed Sądem Rejonowym w Wieliczce, a nie jak w treści pełnomocnictwa do działania przed Sądem Rejonowy w Krakowie. Z uwagi na brzmienie art. 316 § 2 kpc rozprawa powinna być otwarta na nowo, jeżeli istotne okoliczności ujawniły się dopiero po jej zamknięciu, a wyjaśnienie powódki na temat pełnomocnictwa nie jest istotną okolicznością związaną z meritum sprawy. Otworzenie na nowo rozprawy tylko w celu potwierdzenia przez Powódkę umocowania pełnomocnika do działania przed Sądem Rejonowym w Wieliczce, a nie w K. dopiero po zamknięciu rozprawy, jest naruszeniem przepisów postępowania cywilnego. Zakres umocowania został ujawniony już po zamknięciu rozprawy i nie stał się okolicznością istotną powodującą konieczność otwarcia zamkniętej rozprawy, w szczególności biorąc pod uwagę że zamkniętą rozprawę można otworzyć w sytuacjach szczegółowo wskazanych w przepisach. W przedmiotowej sprawie żadna z powyższych okoliczności nie wystąpiła;

3) art. 92 kpc poprzez zbyt szeroką wykładnię, tj. zakres pełnomocnictwa oceniony według treści pełnomocnictwa obejmował umocowanie do działania w sprawie przed Sądem Rejonowym w Krakowie, a nie w W.. Ocena zakresu umocowania, czym niewątpliwie jest określenie w treści pełnomocnictwa działania pełnomocnika w sprawie przed określonym sądem, następuje według treści pełnomocnictwa, a więc przy zastosowaniu dyrektyw językowo-logicznych. Pełnomocnictwo dla pełnomocnika powódki do działania w sprawie przed Sądem Rejonowym w Krakowie zostało udzielone 20 czerwca 2010 r. i do dnia zamknięcia rozprawy, tj. 19 grudnia 2013 r. nie zostało sprostowane ani czynności pełnomocnika nie zostały potwierdzone przez powódkę;

4) art. 527 § 1 kc w zw. za art. 527 § 3 kc poprzez jego zastosowanie pomimo, że w toku postępowania przed Sądem I instancji nie wykazano, że pozwany działał ze świadomością pokrzywdzenia powoda, a pozwana o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się o tym dowiedzieć;

5) nieważność postępowania wobec działania w toku sprawy nienależycie umocowanego pełnomocnika powódki.

Z kolei zażalenie na postanowienie zawarte w punkcie 5 wyroku złożyła kurator nieznanego z miejsca pobytu pozwanego, zarzucając naruszenie art. 9 pkt. 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z § 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2013 r. r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej, poprzez ich błędne zastosowanie i przyznanie kuratorowi wynagrodzenia w oparciu o nieobowiązujące w dacie orzekania przepisy, bo w oparciu o Rozporządzenie z 28 sierpnia 1982 r. oraz naruszenie art. 98 ust. 1 i 3 kpc w zw. z § 3 ust. 1 i § 6 pkt. Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, poprzez przyznanie kuratorowi wynagrodzenia w wysokości 300 zł zamiast w wysokości 1 200 zł, co uzasadniały nakład pracy kuratora, poświęcony czas, liczba przejazdów do sądu i jego odległość od miejsca wykonywania aplikacji przez kuratora. Skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez przyznanie wynagrodzenia w kwocie 1 200 zł oraz o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja zasługuje na uwzględnienie, ale nie z powodu wskazanych w niej zarzutów.

Obecny model postępowania apelacyjnego nakłada na sąd II instancji nie tylko uprawnienie, ale wręcz obowiązek rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału oraz dokonania własnej, samodzielnej i swobodnej jego oceny, w tym oceny zgromadzonych dowodów (uzasadnienie postanowienia SN z dnia 17 kwietnia 1998 r., II CKN 704/97). W szczególności rozważeniu podlega – bez względu na podniesione zarzuty – prawidłowość zastosowania prawa materialnego (uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07,OSNC 2008/6/55).

Rozpatrując ponownie niniejszą sprawę z tego punktu widzenia, wskazać należy, że uszło Sądowi Rejonowemu to, że regulacja ustawowa skargi paulińskiej (art. 527 k.c. i nast.) wykracza poza dosłowne brzmienie tych przepisów, które przyznają wierzycielowi prawo domagania się uznania za bezskuteczną w stosunku do niego czynności prawnej dłużnika, dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela, na podstawie której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową. Ochrona ta nie przysługuje jednak z uwagi na osobę wierzyciela, ale z uwagi na jego konkretną wierzytelność o określonej wysokości, której szanse zaspokojenia mogą doznać uszczerbku w wyniku dokonanej przez dłużnika czynności prawnej. Obowiązek wykazania tej wierzytelności, w tym jej wysokości, obciąża wierzyciela. Bez tego nie jest bowiem możliwe chociażby ustalenie niewypłacalności dłużnika lub jej stopnia. K. sprzężony z opisaną przed chwilą powinnością wierzyciela pozostaje obowiązek sądu uwzględniającego powództwo o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela (posługując się utartym w praktyce sformułowaniem, będącym de facto skrótem myślowym, gdyż – jak wskazano – chodzi tu o bezskuteczność w stosunku do konkretnej wierzytelności) wskazania w sentencji wyroku właśnie tej wierzytelności, jej wysokości i z jakiego tytułu ona wynika (m.in. uchwała SN z 13 października 1995r., III CZP 139/95, OSNC 1996/1/17, wyrok SN z 27 listopada 2003r., III CKN 355/01).

Obowiązek wskazania konkretnej, określonej precyzyjnie wierzytelności obarcza rzecz jasna powoda, który winien sformułować w pozwie poprawne żądanie, uwzględniające wszystkie elementy, które spowodują, że mający zapaść wyrok będzie nadawał się do egzekucji. Oznacza to, że powód, zakreślając granice swojego żądania, powinien skonkretyzować tę wierzytelność zarówno pod względem podmiotowym jak i przedmiotowym. Analizując żądanie pozwu sformułowane w niniejszej sprawie wypadnie zauważyć, że nie zawierało ono wskazania konkretnej wierzytelności, której ochrony domagała się powódka. Wskazanie tej wierzytelności nastąpiło dopiero w uzasadnieniu pozwu. Sąd Rejonowy nie wezwał powoda do usunięcia tego braku formalnego pozwu, a w toku postępowania powód nie zmienił żądania, mimo, że był reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika.

Zdaniem Sądu II instancji tak sformułowane żądanie pozwu nie spełnia wymogów poprawnego sformułowania, w szczególności w zakresie określenia wierzytelności, której ochronie ma służyć. Odwołując się do przytoczonego wyżej, utrwalonego stanowiska judykatury, stwierdzić przy tym należy, iż sprecyzowanie wierzytelności należy do wierzyciela, który w skardze pauliańskiej wyznacza przedmiot ochrony a żądanie powinno obejmować przynajmniej istnienie wierzytelności, tytuł prawny wierzytelności i jej wysokość. Żądanie pozwu ograniczające się do żądania uznania, danej czynności prawnej dokonanej przez dłużnika, za bezskuteczną wobec powoda przy braku sprecyzowania zakresu bezskuteczności zaskarżonej czynności prawnej pod względem podmiotowym nie jest prawidłowe. Bezskutecznością może być objęta jedynie czynność prawna dłużnika maksymalnie do rozmiarów konkretnej wierzytelności przysługującej wierzycielowi. W konsekwencji sentencja wyroku uwzględniającego skargę pauliańską zawsze musi określać, również co do wysokości, wierzytelność, której ochronie ma służyć, ten składnik orzeczenia jest nieodzowny dla zapewnienia prawidłowości wyroku i jego wykonalności.

Zdaniem Sądu Okręgowego powódka, zgłaszając żądanie uznania czynności prawnej za bezskuteczną nie spełniła, wynikającego z art. 527 k.c., ustawowego wymogu określenia wierzytelności objętej skargą pauliańską. Określenie w pozwie żądania w sposób ogólny, bez wskazania precyzyjnego konkretnej (konkretnych) wierzytelności, objętych skargą nie spełniła wymogu sprecyzowania wierzytelności.

Sąd I instancji nie miał oczywiście podstaw do wyrażania za stronę, w sentencji wyroku, żądania w przedmiocie wierzytelności podlegającej ochronie skargą paulińską poprzez wybór i wskazanie w sentencji zaskarżonego orzeczenia jednej z wielu w istocie wierzytelności wskazanych przez powódkę w uzasadnieniu pozwu (opisane w uzasadnieniu pozwu świadczenie główne i osobno koszty za dwa osobne postępowania).

Art. 527 kc ma za cel zapewnienie ochrony nie jakiejkolwiek wierzytelności, jaka może przysługiwać wierzycielowi, ale służy ochronie konkretnej wierzytelności. Orzeczenie uwzględniające roszczenie z art. 527 kc nie może z jednej strony pozostawiać wierzycielowi dowolności w wyborze (już po wydaniu wyroku) wierzytelności podlegającej zaspokojeniu ale z drugiej strony, nie pozwala Sądowi na dokonanie, za powoda. wyboru tej wierzytelności. Wadliwe sformułowanie żądania pozwu wyrażające się niesprecyzowaniem wierzytelności podlegającej ochronie, tak co do wysokości, jak i tytułu, nie pozwala na stwierdzenie wypełnienia przez powódkę przesłanek wynikających z art. 527 kc.

Z powyższego wynika, iż w niniejszej sprawie doszło do naruszenia art. 187 § 1 pkt 1 i 2 kpc w związku z art. 527 § 1 kc. Sąd I instancji nie wzywał powoda o uzupełnienie braków formalnych pozwu choć ten nie zawierał w petitum określenia wierzytelności, z której żądanie jest wywodzone. Tymczasem sąd nie jest uprawniony ani władny do artykułowania uwag odnośnie wierzytelności, z której powód wywodzi swe roszczenie, nawet jeżeli mógłby to wyinterpretować z uzasadnienia pozwu. Określenie wierzytelności dotyczy tak żądania pozwu jak i okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie. Decyzja w tym zakresie jest autonomiczną decyzją nie podlegającą kontroli sądu. Określenie przez Sąd (także Okręgowy rozpoznający apelację) wierzytelności, z której wynika żądanie, naruszałoby zasadę równości stron i stanowiło wkroczenie Sądu w sferę kształtowania treści powództwa. Sąd Okręgowy podziela w tym zakresie pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 października 2010 r., wydanym w sprawie I CSK 594/2009, iż sąd nie może ingerować w wybór w istocie podstawy żądania - wskazania wierzytelności.

Uwzględniając powyższe uwagi należało poddać analizie treść zapadłego w punkcie 2 wyroku rozstrzygnięcia. Bez wątpienia narusza ono treść art. 527 k.c. w jego utrwalonej wykładni, nie określa bowiem, w stosunku do jakiej wierzytelności powódki orzeczona została bezskuteczność czynności prawnej dłużnika Z. P. (1) w postaci darowizny dokonanej na rzecz M. J.. Bezskutecznością może być objęta jedynie czynność prawna dłużnika maksymalnie do rozmiarów konkretnej wierzytelności przysługującej wierzycielowi. W konsekwencji sentencja wyroku uwzględniającego skargę pauliańską zawsze musi określać, również co do wysokości, wierzytelność, której ochronie ma służyć, ten składnik orzeczenia jest nieodzowny dla zapewnienia prawidłowości wyroku, a właściwie jego wykonalności. Wyrok w brzmieniu nadanym mu przez Sąd Rejonowy nie nadaje się do wykonania i w oparciu o niego komornik egzekucji prowadzić nie może.

Powództwo w okolicznościach niniejszej sprawy podlegałoby oddaleniu także wówczas, gdyby przyjąć mniej rygorystyczne stanowisko co do sposobu skonkretyzowania wierzytelności i dopuścić możliwość sięgnięcia przez Sąd do uzasadnienia pozwu, jako elementu konstrukcyjnego tego pisma procesowego. W takim bowiem wypadku uznać by bowiem należało, że Sąd I instancji nie orzekł o całości żądania powódki, co zgodnie z art. 351 § 1 k.p.c. uprawniało ją do złożenia wniosku o uzupełnienie wyroku w terminie dwóch tygodni od ogłoszenia wyroku. Po tym terminie naprawienie uchybienia Sądu Rejonowego – skutkujące naruszeniem prawa materialnego – nie podlega konwalidacji nawet w drodze środka odwoławczego (którego w niniejszej sprawie powódka zresztą nie wniosła) jako zwróconego przeciwko nieistniejącemu orzeczeniu.

Na koniec zauważyć należy, że pomimo oddalenia powództwa powódka zachowuje przysługujące jej ze skargi paulińskiej uprawnienia, a to przez możliwość wytoczenia ponownego powództwa już właściwie sformułowanego, zapadły wyrok nie korzysta bowiem z powagi rzeczy osądzonej, gdyż nie zawiera on wszystkich wymaganych przez art. 527 k.c. elementów koniecznych dla uzyskania na jego podstawie skutecznej ochrony – na skutek pominięcia niezbędnego elementu wyrzeczenia (uzasadnienie wyroku SA w Krakowie z 16.10.2012 r., I ACa 793/12).

Z tych względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok oddalając powództwo w całości, a więc także wobec pozwanej.

Zmiana wyroku co do meritum musiała pociągnąć za sobą zmianę orzeczenia o kosztach postępowania przez Sądem I instancji. O kosztach tych należało orzec na podstawie art. 98 § 1 i 3 kpc. Na koszty zasądzone w pkt. 2 wyroku w zmienionym brzmieniu złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu pozwanej obliczone na podstawie § 6 pkt. 4 w zw. z § 21 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie. Z kolei wynagrodzenie kuratora nieznanego z miejsca pobytu pozwanego zostało obliczone i przyznane przez Sąd Rejonowy prawidłowo, o czym jeszcze będzie poniżej mowa.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 kpc w zw. z art. 391 § 1 kpc. Na zasądzone na rzecz pozwanej koszty złożyło się wynagrodzenie jej pełnomocnika z urzędu obliczone na podstawie § 6 pkt. 4 w zw. z § 13 ust. 1 pkt. 1 i § 21 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie. Wynagrodzenie zostało podwyższone o podatek VAT. O wynagrodzeniu kuratora pozwanego w postepowaniu odwoławczym orzeczono z kolei na podstawie Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2013 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej w zw. z § 6 pkt. 4 w zw. z § 13 ust. 1 pkt. 1 i § 21 powołanego wyżej Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r..

Jeśli zaś chodzi o zażalenie kuratora pozwanego to nie zasługiwało ono na uwzględnienie.

Nie można było zgodzić się z zarzutem zastosowania przez Sąd Rejonowy niewłaściwych przepisów w zakresie wynagrodzenia kuratorów. W dacie wyroku, wbrew twierdzeniom zażalenia, nie obowiązywało Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2013 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej, gdyż wyrok zapadł w dniu 19 grudnia 2013 r., a Rozporządzenie to weszło w życie w dniu 24 grudnia 2013 r., a więc po dacie zaskarżonego orzeczenia. Rozporządzenie to zostało opublikowane w dzienniku ustaw z 9 grudnia 2013 r., a zgodnie z jego § 3 weszło w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, a więc właśnie w dniu 24 grudnia 2013 r.. Dwutygodniowe vaciatio legis, o którym mowa w § 3 tego rozporządzenia nie liczy się od daty aktu, jak chciałoby tego zażalenie, lecz od daty jego promulgacji. Sąd Rejonowy słusznie zatem zastosował Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 sierpnia 1982 r..

Zgodnie z tym Rozporządzeniem wynagrodzenie kuratora niezawodowego (nie będącego adwokatem) nie mogło przekraczać 50% stawki wynagrodzenia adwokata ustalonego według przepisów określających opłaty za czynności zespołów adwokackich (§ 3 ust. 2), co oznaczało, że stawka 50% nie była stawką minimalną, lecz maksymalną. W tej sprawie więc, przy wartości przedmiotu sporu wynoszącej 6 000 zł, wynagrodzenie kuratora nie mogło przekraczać 600 zł, bo § 6 pkt. 4 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie przewiduje w takim przypadku wynagrodzenie adwokata w stawce minimalnej wynoszącej 1 200 zł, mogło być natomiast niższe. W sprawie tej słusznie Sąd, w oparciu o § 3 ust. 1 Rozporządzenia z 1982 r., dokonał miarkowania wynagrodzenia przy zastosowaniu wskazanych tam przesłanek. Przepis ten stanowi, że wysokość wynagrodzenia kuratorów ustanowionych w poszczególnych sprawach zależy w każdym wypadku od rodzaju sprawy, stopnia jej zawiłości i nakładu pracy kuratora. Sąd Okręgowy w całości podziela argumentację Sądu Rejonowego opartą na tym przepisie i jej powielanie w tym miejscu uważa za zbędne. Dodać jedynie można, że sprawa nie należała do zawiłych, a kuratora też nikt nie zmuszał do podjęcia się udziału w niej. Jedynie na marginesie zauważyć należy, że kwestię kosztów dojazdów należałoby rozpatrywać nie w kontekście wynagrodzenia kuratora, lecz poniesionych przez niego wydatków, o zwrot których kurator się nie zwracał i których w odpowiedni sposób nie wykazywał.

O zażaleniu, który było bezzasadne, orzeczono na podstawie art. 397 § 2 kpc w zw. z art. 385 kpc.