Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Krakowie

POSTANOWIENIE

Dnia 28 maja 2025 roku

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny – Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Magdalena Meroń – Pomarańska

Protokolant: Magdalena Relidzińska - Pejas

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 maja 2025 roku w Krakowie

sprawy ze skargi Prokuratora Rejonowego w Chrzanowie

przy uczestnictwie Rzecznika Praw Dziecka, (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S., L. S., J. S., N. S., K. S. (1), Z. S., K. S. (2), Gminy L.

o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w Chrzanowie z dnia 24 marca 2015 roku, sygnatura akt I Ns 335/12

na skutek apelacji uczestniczki Z. S. od postanowienia Sądu Rejonowego
w Chrzanowie z dnia 8 kwietnia 2024 roku, sygnatura akt I Ns 259/20

postanawia:

1.  oddalić apelację;

2.  stwierdzić, że wnioskodawca i uczestnicy ponoszą koszty postępowania apelacyjnego związane ze swoim udziałem w sprawie;

3.  przyznać od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Chrzanowie na rzecz adwokata M. W. kwotę 147,60 zł (sto czterdzieści siedem złotych sześćdziesiąt groszy) brutto tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną uczestniczce Z. S. z urzędu w postępowaniu apelacyjnym;

4.  przyznać od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Chrzanowie na rzecz adwokata B. M. kwotę 147,60 zł (sto czterdzieści siedem złotych sześćdziesiąt groszy) brutto tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną uczestniczce Z. S. z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSO Magdalena Meroń – Pomarańska

Sygn. akt II Ca 1529/24

UZASADNIENIE

postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 28 maja 2025 r.

Postanowieniem z dnia 8 kwietnia 2024 r. Sąd Rejonowy oddalił skargę Prokuratora Rejonowego w Chrzanowie o wznowienie postępowania I Ns 335/12 o stwierdzenie nabycia spadku po P. S. (pkt 1.) i przyznał od Skarbu Państwa– Sądu Rejonowego w Chrzanowie adw. M. W. kwotę 442,80 zł, w tym VAT, tytułem wynagrodzenia za pełnienie funkcji pełnomocnika z urzędu dla małoletniej uczestniczki Z. S. oraz kwotę 84 zł tytułem zwrotu wydatków (kosztów dojazdu) związanych z pełnieniem tej funkcji (pkt 2.), stwierdzając, że strony ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie (pkt 3.).

Orzeczenie zapadło na tle następująco ustalonych faktów:

W Sądzie Rejonowym w Chrzanowie pod sygn. akt I NS 335/12 toczyło się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po P. S., zmarłym w dniu 11 stycznia 2011 r., ostatnio zamieszkałym w L.. Wniosek inicjujący to postępowanie został złożony w dniu 27 marca 2012 r. przez (...) Sp. z o.o., będącego wierzycielem zmarłego. W toku postępowania kolejny wniosek złożył inny wierzyciel zmarłego- Gmina L., której wierzytelności wynikały z nieopłaconych danin za nieruchomości położone na terenie L. i należące do zmarłego oraz które oddano zmarłemu w użytkowanie wieczyste. W toku postępowania zgłaszali się kolejni wierzyciele zainteresowani tym, czy zostało wydane postanowienie— (...) w W., którego wierzytelnościami zarządzał (...) Bank S.A. w W. oraz Biuro (...) jako nabywca wierzytelności (...) Sp. z o.o. W toku postępowania spadkowego ustalono, iż zmarły był rozwiedziony, ze związku małżeńskiego z J. S. posiadał dwie małoletnie wówczas córki- N. i K.. Do udziału w sprawie zostali również wezwani rodzice zmarłego jako dalsi spadkobiercy ustawowi- L. i K. S. (1), przy czym początkowo w sprawie brał udział jedynie L. S., którego wnioskodawca (...) Sp. z o.o. omyłkowo wskazał jako syna spadkodawcy. Zawiadomienie o rozprawie wraz z odpisem wniosku zostało wysłane do L. S. na adres ul. (...) w L. i odebrał je osobiście, wezwanie na kolejną rozprawę odebrał w jego imieniu współpracownik. Później we wniosku Gminy L. wskazano już prawidłowo L. i K. S. (1) jako rodziców zmarłego, pisma w sprawie odbierała w ich imieniu A. K., podpisująca się jako „synowa”. W toku postępowania spadkowego korespondencja sądowa do rodziców spadkodawcy była bowiem kierowana na adres ich zameldowania tj. ul. (...) w L.. W tym czasie jednak faktycznie tam nie przebywali, lecz mieszkali w B.. A. K. jako partnerka życiowa ich zmarłego syna miała od nich upoważnienie do odbioru korespondencji, odebrane z poczty listy po ich odebraniu przesyłała im do miejsca ich zamieszkania bez zapoznawania się z treścią tych pism. Tak też było z korespondencją sądową do sprawy spadkowej I NS 335/12. W wyniku czynności poszukiwawczych Sąd ustalił, iż zmarły oprócz dzieci małżeńskich posiadał również z nieformalnego związku z A. K. zd. K. trzecią córkę — małoletnią Z. S., urodzoną w (...) r. Postanowieniem z dnia 8 marca 2013 r. wezwał ją do udziału w sprawie. Poczyniono czynności do ustalenia aktualnego adresu zamieszkania przedstawicielki ustawowej małoletniej. Na ówczesną chwilę A. K. nie miała zgodnie z danymi Ewidencji Ludności adresu zameldowania, sama małoletnia miała adres zameldowania taki jak ostatni adres zameldowania jej zmarłego ojca i aktualny adres zameldowania jego rodziców tj. ul. (...), L.. W związku z powyższym Sąd ustanowił kuratora dla nieznanej z miejsca pobytu A. K., przedstawicielki ustawowej małoletniej uczestniczki. Wyznaczono jako kuratora aplikanta radcowskiego P. P., który jednakże niestawiał się na wyznaczanych rozprawach ani nie wykonał innych czynności w związku z reprezentowaniem nieznanej z miejsca pobytu. W toku postępowania, pomimo prawidłowego doręczenia, uczestnicy nie stawiali się na wyznaczonych rozprawach. W konsekwencji Sąd nie mógł odebrać zapewnienia spadkowego, dokonał zatem ogłoszeń w trybie przewidzianym ustawą. Następnie Sąd Rejonowy w Chrzanowie postanowieniem dnia 24 marca 2015 r., sygn. I NS 335/12 stwierdził, że spadek po P. S. nabyła w całości jego córka Z. S. z dobrodziejstwem inwentarza. J. S. w imieniu małoletnich K. S. (2) i N. S. bowiem odrzuciła w terminie spadek przypadający im po ojcu, w związku z czym pozostałe dzieci zmarłego zostały pominięte przy dziedziczeniu.

Wyjaśniając podstawę prawną rozstrzygnięcia, Sąd Rejonowy w pierwszej kolejności stwierdził, iż wątpliwości nie budziła dopuszczalność skargi, tj. spełnienie jej przesłanek formalnych. Skarga podlegała jednakże oddaleniu, gdyż nie było podstaw do zmiany zaskarżonego postanowienia, a to wobec wydania postanowienia o oddaleniu wniosku o zatwierdzenie oświadczenia Z. S. o uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia spadkowego w terminie. Małoletnia nie ma już bowiem przewidzianych prawem możliwości odrzucenia spadku po P. S., stąd też jedynym orzeczenie, jakie może zapaść w niniejszym postępowaniu spadkowym, jest rozstrzygnięcie tożsame z postanowieniem z dnia 24 marca 2015 r., sygn. akt I Ns 335/12. Ponadto, Sąd Rejonowy przyznał wynagrodzenie i zwrot wydatków na rzecz ustanowionego z urzędu pełnomocnika małoletniej uczestniczki, orzekając zarazem o pozostałych kosztach postępowania na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.

Apelację od tego postanowienia złożyła małoletnia uczestniczka Z. S., zaskarżając je w całości i zarzucając naruszenie prawa materialnego i procesowego, to jest:

1.  art. 412 k.p.c. poprzez nieuwzględnienie skargi o wznowienie;

2.  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że przedstawiciel ustawowy małoletniej uczestniczki Z. S.- matka A. K. już w 2016 r. wiedziała o wysokości zadłużenia spadkodawcy P. S., podczas gdy opinia biegłego sądowego w ramach spisu inwentarza została sporządzona w 2018 r.;

3.  błąd w ustalaniach faktycznych polegający na przyjęciu, że przedstawiciel ustawowy małoletniej uczestniczki Z. S.- matka A. K. wiedziała od pozostałych uczestników postępowania spadkowego o sprawie spadkowej oraz o wysokości długów, podczas gdy brak jest dowodów na wiedzę A. K. o zadłużenia P. S. za życia spadkodawcy jak i po jego śmierci;

4.  art. 1019 k.p.c. w zw. z art. 84 k.c. w zw. z art. 88 k.c. poprzez błędną wykładnię podlegającą na przyjęciu, że małoletnia Z. S. nie spełnia wymogów uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po P. S.;

5.  art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie;

6.  art. 233 k.p.c. w zakresie oceny zeznań przedstawicielki ustawowej małoletniej Z. A. K.;

7.  art. 233 k.p.c. w zakresie oceny dokumentu urzędowego- postanowienia Sądu Rejonowego w Chrzanowie III Wydział Rodzinny i Nieletnich z dnia 26 października 2021 r., sygn. akt III Nsm 541/21.

Formułując powyższe zarzuty, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez uwzględnienie skargi o wznowienie postępowania, ewentualnie- o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji oraz o przyznanie nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej skarżącej z urzędu.

Rzecznik Praw Dziecka poparł apelację małoletniej uczestniczki.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

W świetle art. 1015 § 1 k.c. potencjalny spadkodawca winien złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Wskazany przepis reguluje prekluzyjny termin zawity prawa materialnego do wykonania prawa kształtującego ( por. uchwałę składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2018 r., III CZP 102/17, OSNC 2018/12/110). Nie jest więc możliwe przywrócenie czy przedłużenie tego terminu. W imieniu spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych zarówno oświadczenie o odrzuceniu spadku, jak i o ewentualnym uchyleniu od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia spadkowego w terminie pod wpływem błędu, składa przedstawiciel ustawowy. Z upływem półrocznego terminu od momentu dowiedzenia o tytule powołania do spadku, spadkobierca, który nie złożył żadnego oświadczenia, nabywa spadek definitywnie i nie może go już odrzucić (art. 1015 § 2 k.c.). Złożenie oświadczenia po upływie terminu nie rodzi żadnych skutków prawnych, rodząc skutki właściwe dla braku oświadczenia, określone w art. 1015 § 2 k.c. ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z 13 grudnia 2012 r., V CSK 18/12, Legalis). Uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia w ustawowym terminie oświadczenia spadkowego, a więc biernego zachowania spadkobiercy, może nastąpić w trybie art. 1019 k.c. i wymaga do swej skuteczności zatwierdzenia przez sąd.

Kwestia skuteczności uchylenia się małoletniej Z. S. od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia spadkowego w terminie stała się przedmiotem badania w postępowaniu sądowym, zakończonym prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia 21 stycznia 2022 r. o oddaleniu wniosku. Orzeczenie to uzyskało walor prawomocności w następstwie oddalenia złożonych przeciwko niemu apelacji, co nastąpiło na mocy postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 17 listopada 2022 r., sygn. akt II Ca 613/22. Z kolei postanowieniem z dnia 21 września 2023 r. Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej, wywiedzionej przeciwko postanowieniu Sądu Okręgowego z dnia 17 listopada 2022 r. Z tą chwilą postępowanie w sprawie uchylenia się małoletniej od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia spadkowego w ustawowym terminie zostało definitywnie zakończone, a zapadłe w nim rozstrzygnięcie nie mogło zostać wzruszone. Z momentem uprawomocnienia orzeczenie sądowe korzysta z atrybutów mocy wiążącej (art. 365 k.p.c.) oraz powagi rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.). Moc wiążąca prawomocnego orzeczenia sądowego (art. 365 k.p.c.) wywołuje ten skutek, że objęta nią kwestia prawna kształtuje się tak, jak to rozstrzygnięto we wcześniejszym prawomocnym rozstrzygnięciu, co gwarantuje poszanowanie dla orzeczenia sądu ustalającego lub regulującego stosunek prawny stanowiący przedmiot rozstrzygnięcia. W kolejnym postępowaniu, w którym pojawia się dane zagadnienie, nie może być ono już ponownie badane. W konsekwencji, prawomocne rozstrzygnięcie sądowe w przedmiocie oddalenia wniosku o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia spadkowego w terminie, stosownie do art. 365 § 1 k.p.c., miało charakter wiążący dla sądów obydwu instancji również w niniejszym postępowaniu, w którym niedopuszczalnym było ponowne badanie tegoż zagadnienia. Oznacza to, iż w rozpatrywanej sprawie sąd nie mógł prowadzić postępowania dowodowego na okoliczność ziszczenia się przesłanek przewidzianych w art. 1019 k.c. ani dokonywać w tym przedmiocie ocen odmiennych od rozstrzygnięcia zawartego w prawomocnym postanowieniu o oddaleniu wniosku o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia spadkowego w terminie. Niniejsze postępowanie nie może być bowiem traktowane jako przedłużenie ani swoista „trzecia instancja” prawomocnie zakończonego postępowania w sprawie o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia spadkowego w terminie. Wobec powyższego (stanowiące trzon apelacji) zarzuty, które wskazywały na ziszczenie się przesłanek przewidzianych w art. 1019 k.c. w odniesieniu do przedstawicielki ustawowej małoletniej spadkodawczyni w ogóle nie podlegały merytorycznemu rozpoznaniu w niniejszym postępowaniu odwoławczym i jako takie musiały pozostawać a limine bezskuteczne.

Z gruntu chybionym był również zarzut naruszenia art. 5 k.c. Zarzut nadużycia prawa podmiotowego, jako instytucja prawa materialnego, służy bowiem ograniczeniu bądź wyeliminowaniu możności postępowania danego podmiotu w sposób określony przez normy prawne. Innymi słowy podnoszący zarzut z art. 5 k.c. sprzeciwia się korzystaniu z prawa podmiotowego przez podmiot, któremu prawo to przysługuje. Tymczasem w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku w ogóle nie ma mowy o „dochodzeniu roszczenia” ani wykonywaniu prawa podmiotowego. Kognicja sądu w tego typu sprawach jest ściśle określona, obejmując- w świetle art. 670 k.p.c. i art. 677 k.p.c.- badanie z urzędu, kto jest spadkobiercą. Sąd nie może korygować swojej kognicji przez pryzmat klauzuli generalnej zawartej w art. 5 k.c. Innymi słowy, Sąd nie może ustalić porządku dziedziczenia w oparciu o zasady współżycia społecznego. Rozstrzygnięcie zawarte w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku powinno odzwierciedlać okoliczności sprawy, w tym- ustawowe przesłanki dziedziczenia, a interesy czy oczekiwania spadkobierców nie mają w tym kontekście istotnego znaczenia ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 grudnia 2020 r., I CSK 47/19, LEX nr 3103833). W konsekwencji, zaniedbania przedstawiciela ustawowego małoletniej w postaci uchybienia terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku nie mogą być sanowane poprzez zastosowanie klauzuli nadużycia prawa (art. 5 k.c.).

Z przedstawionych względów Sąd Okręgowy uznał zaskrżone rozstrzygnięcie za trafne i odpowiadające prawu, a apelację małoletniej uczestniczki jako bezzasadną oddalił, orzekając jak w punkcie 1. sentencji niniejszego postanowienia na podstawie art. 385 k.p.c.

W przedmiocie kosztów postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z ogólną zasadą, wyrażoną w art. 520 § 1 k.p.c., mając na uwadze fakt, iż stanowiska uczestników co do treści orzeczenia spadkowego (kształtu rozstrzygnięcia) były zgodne, a w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku interesy uczestników są z zasady zbieżne- ów brak sprzeczności wyraża się bowiem w usunięciu stanu niepewności co do kręgu następców prawnych spadkodawcy.

Podstawą rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej skarżącej z urzędu stał się art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze ( j.t. Dz.U. z 2015 poz. 615. ze zm.) w zw. z § 16 ust 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 maja 2024 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu ( Dz.U. z 2024 r., poz. 763) oraz § 12 pkt 2 i § 4 ust. 3 tego rozporządzenia (stosownie do regulacji intertemporalnej zawartej w § 24 rozporządzenia), co skutkowało przyznaniem na rzecz adw. M. W., który wywiódł imieniem małoletniej uczestniczki apelację oraz na rzecz adw. B. M., reprezentującego skarżącą na rozprawie apelacyjnej, wynagrodzenia w kwotach po 120 zł, powiększonych o wartość podatku VAT.

Sędzia Magdalena Meroń- Pomarańska