Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Krakowie

POSTANOWIENIE

Dnia 15 marca 2016 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Grzegorz Buła
Sędziowie:	SO Anna Nowak SR (del.) Anna Kruszewska (sprawozdawca)

Protokolant: starszy protokolant sądowy K. Z.

po rozpoznaniu w dniu 15 marca 2016 roku w Krakowie

na rozprawie sprawy z wniosku J. S.

przy uczestnictwie Gminy K., R. M. i B. M.

o rozgraniczenie

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Wieliczce

z dnia 4 listopada 2014 roku, sygnatura akt I Ns 786/12

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Wieliczce do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach niniejszego postępowania odwoławczego.

SSR Anna Kruszewska SSO Grzegorz Buła SSO Anna Nowak

UZASADNIENIE

Postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 15 marca 2016 roku

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 4 listopada 2014 r. wydanym w sprawie z wniosku: J. S. z udziałem Gminy K., R. M., B. M. o rozgraniczenie, Sąd Rejonowy w Wieliczce w punkcie 1 dokonał rozgraniczenia i ustalił, że granica pomiędzy nieruchomością położoną w (...) oznaczoną jako działka nr: (...), objęta księgą wieczystą (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wieliczce, Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w N., a nieruchomością położoną w (...) a oznaczoną jako działka nr (...) objęta księgą wieczystą (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wieliczce, Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w N., przebiega wzdłuż linii ciągłej oznaczonej kolorem zielonym pomiędzy punktami nr 1e, 2e i 1k zgodnie z planem rozgraniczenia sporządzonym przez biegłego sądowego geodetę inż. J. H. (1) z dnia 20 maja 2013 roku, L. ks. rob. (...) znajdującego się na karcie 73 akt sprawy, w punkcie 2 dokonał rozgraniczenia i ustalił, że granica pomiędzy nieruchomością położoną w (...) oznaczoną jako działka nr: (...), objęta księgą wieczystą (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wieliczce, Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w N., a nieruchomością położoną w (...) a oznaczoną jako działka nr (...) objęta księgą wieczystą (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wieliczce, Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w N., przebiega wzdłuż linii ciągłej oznaczonej kolorem fioletowym i zielonym pomiędzy punktami nr 1k, 2k i 5e zgodnie z planem rozgraniczenia sporządzonym przez biegłego sądowego geodetę inż. J. H. (1) z dnia 20 maja 2013 roku, L. ks. rob. (...) znajdującego się na karcie 73akt sprawy, w punkcie 3 orzekł, że wnioskodawca i uczestnicy ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.

Orzeczenie to zapadło w następującym stanie faktycznym:

Decyzją z dnia 28 czerwca 2012 roku Wójt Gminy K. orzekł o rozgraniczeniu nieruchomości położonych w (...) a stanowiących działki (...). Od decyzji sprzeciw złożył J. S. w zakresie rozgraniczenia pomiędzy działkami (...) a (...) i (...).

Działka ewidencyjna nr (...), położona w (...), objęta księgą wieczystą (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wieliczce, Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą N. stanowią własność J. S..

Działka ewidencyjna nr (...), położona w (...), objęta księga wieczystą (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wieliczce, Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w N. stanowi własność małżonków B. M. i R. M..

Działka ewidencyjna nr (...), powstała z podziału działki (...), położona w G. objęta księga wieczystą (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wieliczce, Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w N. stanowi własność Gminy K..

Granica pomiędzy nieruchomością położoną w (...) oznaczoną jako działka nr: (...), objęta księgą wieczystą (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wieliczce, Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w N., a nieruchomością położoną w G. a oznaczoną jako działka nr (...) objęta księgą wieczystą (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wieliczce, Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w N., przebiega wzdłuż linii ciągłej oznaczonej kolorem zielonym pomiędzy punktami nr le, 2e i lk zgodnie z planem rozgraniczenia sporządzonym przez biegłego sądowego geodetę inż. J. H. (1) z dnia 20 maja 2013 roku, L. ks. rob. (...) znajdującego się na karcie 73 akt sprawy.

Granica pomiędzy nieruchomością położoną w (...) oznaczoną jako działka nr: (...), objęta księgą wieczystą (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wieliczce, Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w N., a nieruchomością położoną w (...) a oznaczoną jako działka nr (...) objęta księgą wieczystą (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wieliczce, Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w N., przebiega wzdłuż linii ciągłej oznaczonej kolorem fioletowym i zielonym pomiędzy punktami nr lk, 2k i 5e zgodnie z planem rozgraniczenia sporządzonym przez biegłego sądowego geodetę inż. J. H. (1) z dnia 20 maja 2013 roku, L. ks. rob. (...) znajdującego się na karcie 73 akt sprawy.

(...) objęte rozgraniczeniem nie były objęte postępowaniem scaleniowym. Zachowały się mapy katastralne co do tych nieruchomości. W pobliżu granicy pomiędzy działkami (...) a (...) znajduje się ogrodzenie wykonane około 20 lat temu. Poprzednio ogrodzenie przebiegało w innym miejscu. W pobliżu granicy pomiędzy działkami (...) a (...) znajduje się ogrodzenie wykonane również około 20 lat temu. Poprzednio ogrodzenia pomiędzy tymi działkami nie było.

Przedmiotowy stan faktyczny ustalony został na podstawie dowodów z dokumentów i dowodu z opinii biegłego geodety, a także nie spornych zeznaniach stron.

W oparciu o powyższe Sąd powołując treść art. 153 k.c. wskazał, że w ustalonym stanie faktycznym można było stwierdzić stan prawny nieruchomości i na tej podstawie ustalić granice, które pokrywały się z granicami określonymi na mapie katastralnej i w większości z granicą ewidencyjną. Zdaniem Sądu tylko na obszarze pomiędzy punktami lk - 2k - 117 s i lk. występowała niezgodność przebiegu granic w mapie z ewidencji gruntów w porównaniu do mapy katastralnej. Jak wskazał Sąd, miejscowość tak (...), jak i G. leżą na terenie byłego zaboru austriackiego, gdzie w XIX w. dla celów wymiaru podatku , wprowadzono kataster. Natomiast ewidencja często obrazowała stan niezgodny z treścią ksiąg wieczystych a pomiary częstokroć były wykonywane według obniżonych standardów w stosunku do map katastralnych a granice przyjmowano, w przeciwieństwie do katastru - według stanu posiadania. Jeżeli tytuł własności oparty jest na dawnym katastrze , następnie zaś założono mapę ewidencyjną , wskazującą inny przebieg granicy niż mapa katastralna , to nie można automatycznie uznać ,że pierwszeństwo ma ewidencja. Dlatego też w ocenie Sądu w niniejszej sprawie ustalenie granic między działkami powinno nastąpić zgodnie z istniejącym stanem prawnym - tj. według granicy, dawnej mapy katastralnej. Z tych względów Sąd orzekł jak w pkt 1 i 2 postanowienia na podstawie art. 153 k.c. w zw. z art. 6 k.c. O kosztach postępowania zaś na podstawie art. 520 k.p.c.

Apelację od powyższego postanowienia wniósł wnioskodawca J. S., zaskarżył je w całości i wskazał, że nie zgadza się z ustaleniem że granica pomiędzy nieruchomością oznaczoną nr (...) a działką nr (...) przebiega wzdłuż linii ciągłej oznaczonej kolorem zielonym pomiędzy punktami nr le, 2e i lk ustalona zgodnie z planem sporządzonym przez biegłego J. H. (2), bowiem granica ta winna przebiegać według słupków granicznych nr 9 oraz 16 oznaczoną linią czerwoną. Nadto w ocenie skarżącego błędnie została wyznaczona także granica pomiędzy nieruchomością nr (...) a nieruchomością nr (...).

W oparciu o powyższe wnioskodawca wniósł o ustanowienie granicy od strony działki gminnej po linii czerwonej, następnie od działki uczestników przy drodze gminnej po linii czerwonej, aż do przecięcia z ogrodzeniem i dalej po linii ogrodzenia.

Na rozprawie apelacyjnej z dnia 26 listopada 2015 roku uczestnicy wnieśli o ustalenie granicy po istniejącym ogrodzeniu.

Uzupełniając stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił co następuje:

Akty własności Ziemi wydane dla działki nr (...) wydane zostały przy zachowaniu numeracji wynikającej z ewidencji gruntów a nie katastru.

Dowód:

- odpis z akt księgi wieczystej (...), aktu notarialnego rep. A numer (...), (...) Nr (...), synchronizacyjnego wykaz zmian z 12 lutego 1991

- odpis z akt księgi wieczystej (...), i aktów uwłaszczeniowych zakończonych wydaniem (...) Nr (...) (Naczelnik Gminy w K.) i (...) (...) (Naczelnik Gminy w K.)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się o tyle zasadna, że spowodowana jej wniesieniem instancyjna kontrola orzeczenia doprowadziła do jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

Tytułem wstępu wskazać należy, iż art. 153 k.c. wyprowadza trzy materialnoprawne kryteria rozgraniczenia nieruchomości, której granice stały się sporne: 1) aktualny (z chwili orzekania) stan prawny nieruchomości, 2) ostatni stan spokojnego posiadania, 3) wszelkie okoliczności. Każde z tych kryteriów ma pierwszeństwo przed następnym. Wyłączają się one wzajemnie w tym znaczeniu, że dopóki możliwe jest ustalenie granicy na podstawie stanu prawnego, niedopuszczalne byłoby rozgraniczenie na podstawie ostatniego spokojnego posiadania albo wszelkich okoliczności.

Jak wskazuje się w orzecznictwie w sądowym postępowaniu rozgraniczeniowym, przy ustalaniu przebiegu spornej granicy według „stanu prawnego” (art. 153 k.c.), bierze się pod uwagę wymienione w art. 31 ust. 2 - Prawa geodezyjnego i kartograficznego z dnia 17 maja 1989 r. znaki i ślady graniczne, mapy i inne dokumenty oraz punkty osnowy geodezyjnej. Obok nich można także się posłużyć innymi dowodami, przewidzianymi przez kodeks postępowania cywilnego np. zeznaniami świadków, opinią biegłego i przesłuchaniem stron (post. SN z 21.05.1988 r., III CKN 475/97, Wokanda 1998/8/7). Zgodnie z § 3 Rozporządzenia Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz (...) z dnia 14 kwietnia 1999 r. w sprawie rozgraniczania nieruchomości podstawę ustalania przebiegu granic nieruchomości stanowią dokumenty, które 1) stwierdzają stan prawny nieruchomości oraz które 2) określają położenie punktów granicznych i przebieg granic nieruchomości. Dokumentami stwierdzającymi stan prawny nieruchomości są 1) odpisy z ksiąg wieczystych lub odpisy dokumentów znajdujących się w zbiorze dokumentów, 2) wypisy aktów notarialnych, 3) prawomocne orzeczenia sądu i ugody sądowe oraz 4) ostateczne decyzje administracyjne. Dokumentami zaś, które określają położenie punktów granicznych i przebieg granic nieruchomości są przede wszystkim dokumenty geodezyjne zawierające dane liczbowe do ustalenia przebiegu granic, takie jak a) szkice graniczne, protokoły graniczne, akty ugody, b) zarysy pomiarowe z pomiaru granic, c) szkice wyznaczenia granic działek wydzielonych w wyniku scalenia, wymiany gruntów lub w wyniku podziału nieruchomości oraz 4) inne dokumenty pomiarowe, obliczeniowe i opisowe pozwalające na ustalenie przebiegu granic. W razie braku takich dokumentów określających położenie punktów granicznych sięga się do dokumentów takich jak mapy i plany obejmujące granice albo inne elementy pozwalające na odtworzenie lub analizę przebiegu granic, w szczególności: mapy jednostkowe nieruchomości, mapy katastralne, mapy scalenia i wymiany gruntów, plany parcelacyjne, mapy ewidencji gruntów, mapy zasadnicze.

Jak powszechnie aprobuje się w doktrynie i orzecznictwie ustalanie granic w sytuacji, w której tytuły własności zostały uzyskane w drodze tzw. uwłaszczenia, czyli na podstawie ustawy z 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych, wywołało wiele wypowiedzi Sądu Najwyższego. Chodziło o rzecz niebagatelną, tj. o zakres związania deklaratoryjną decyzją administracyjną; gdy strony lub tylko jedna z nich legitymowały się decyzją stwierdzającą nabycie nieruchomości (aktem własności ziemi), pojawiło się pytanie o możliwość dokonywania – gdy granice okazały się sporne – ustaleń odbiegających od ustaleń wynikających z tej decyzji, w której przedmiot nabycia określany był zazwyczaj przez oznaczenie nieruchomości oraz jej powierzchni. W postępowaniu rozgraniczeniowym ustalanie przebiegu granicy posiadania w dniu wejścia w życie ustawy uwłaszczeniowej prowadzić może do konkluzji, że uprawniony rolnik nabył nieruchomość o mniejszej lub większej powierzchni i innej konfiguracji niż wynikało ze wspomnianej decyzji. Problem nabrał istotnego znaczenia po wyłączeniu dopuszczalności wzruszania ostatecznych decyzji administracyjnych wydanych na podstawie ustawy uwłaszczeniowej. Zagadnienie to zostało rozstrzygnięte jednoznacznie, o czym świadczą liczne orzeczenia Sądu Najwyższego (postanowienia SN: z 14 grudnia 1999 r., II CKN 633/98, z 9 września 1999 r., II CKN 453/98 oraz z 31 stycznia 2001 r., III CKN 1037/98, czy z 19 sierpnia 2009 r., III CZP 51/09, Biul. SN 2009, nr 8). W największym skrócie mówiąc, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że uregulowanie własności nieruchomości na podstawie ustawy uwłaszczeniowej, polegające na poświadczeniu aktem własności ziemi nabycia z mocy prawa własności nieruchomości przez organy administracyjne, nie obejmowało ustalenia spornych granic tych nieruchomości. Deklaratoryjna decyzja nie mogła przenosić własności, której rolnik nie nabył z mocy prawa, istotne jest zatem, w jakich granicach uprawniony wykonywał faktycznie swe władztwo w dniu wejścia w życie ustawy uwłaszczeniowej.

Tymczasem, jak wynika z ustalonego w sprawie stanu faktycznego, Sąd Rejonowy przyjął, że stanem prawnym granic przedmiotowej nieruchomości są granice katastralne, podczas gdy wszelkie badania w przedmiocie przysługującego prawa własności należało rozpocząć od ustalenia pierwotnego tytułu prawnego, którym legitymowali się poprzednicy prawni obecnego właściciela nieruchomości. Tymczasem Sąd I instancji ograniczył się do wskazania, że „w przedmiotowej sprawie można było stwierdzić stan prawny nieruchomości i na tej podstawie ustalić granice, które pokrywały się z granicami na mapie katastralnej i w większości z granicą ewidencyjną”, przyjmując to w sposób bezkrytyczny tylko dlatego, że stan ten wynikał z obowiązującej ewidencji gruntów. Nie kierował się zatem omówionymi wyżej zasadami i dokonując rozgraniczenia nie zweryfikował stanu prawnego nieruchomości w dacie nabycia ich własności (w dniu 4 listopada 1971 r.), które to nabycie na podstawie (...) jest tzw. nabyciem pierwotnym prawa podmiotowego.

Na gruncie powyższego uznać należy, że Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy, co stanowi przesłankę do uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Kwestią zasadniczą w rozpoznawanej sprawie było bowiem ustalenie stanu prawnego granic spornych nieruchomości począwszy od pierwotnego wydanego w stosunku do nich tytułu prawnego. Skoro zatem Sąd Rejonowy nie rozpoznał w ogóle istoty sporu, Sąd Okręgowy nie miał możliwości skorygowania orzeczenia Sądu I instancji poprzez wydanie orzeczenia reformatoryjnego bowiem w omawianej sytuacji rozpoznanie sprawy przez Sąd II instancji prowadziłoby do rozpoznania istoty sprawy po raz pierwszy, a w konsekwencji pozbawiłoby strony niniejszego procesu jednej instancji postępowania sądowego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 lutego 2007 r., sygn. VI ACa 1002/2006, Lex Polonica nr 1625356).

Mając na względzie przedstawioną argumentację, która oczywiście nie przesądza ostatecznego wyniku sprawy, Sąd Okręgowy uznał, że orzeczenie Sądu Rejonowego nie może się ostać i podlega uchyleniu, a sprawa przekazaniu do ponownego rozpoznania. Dlatego też, orzeczono, jak w sentencji na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego, na podstawie przepisu art. 108 § 2 k.p.c., pozostawiono Sądowi I instancji

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Rejonowy powinien w pierwszej kolejności odebrać stanowiska procesowe stron, ewentualnie wyznaczyć odpowiedni termin do złożenia wniosków dowodowych, w dalszej zaś kolejności winien zbadać stan przebiegu granic nieruchomości będących przedmiotem sporu od chwili wydania Aktów Własności Ziemi.

SR(del.) Anna Kruszewska SSO Grzegorz Buła SSO Anna Nowak