Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 marca 2019 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

składzie:

Przewodniczący:	SSO Beata Kurdziel
Sędziowie:	SO Beata Tabaka (sprawozdawca) SR del. Katarzyna Gajda - Roszczynialska

Protokolant: sekr. sądowy Dorota Gąsior

po rozpoznaniu w dniu 6 marca 2019 r. w Krakowie

na rozprawie

sprawy z powództwa Z. S.

przeciwko (...) Towarzystwo (...) z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego w Myślenicach z dnia 29 maja 2018 r., sygnatura akt I C 577/17

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 1 800 zł (jeden tysiąc osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSR del. Katarzyna Gajda - Roszczynialska SSO Beata Kurdziel SSO Beata Tabaka

UZASADNIENIE

Wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 6 marca 2019 roku

Wyrokiem z dnia 29 maja 2018 r. Sąd Rejonowy zasądził od strony pozwanej (...) Towarzystwa (...) S.A. (...) z siedzibą w W. na rzecz powódki Z. S. kwotę 14328,92 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 16 stycznia 2016r. do dnia zapłaty (pkt I), umorzył postępowanie w pozostałym zakresie (pkt II), zasądził od strony pozwanej (...) Towarzystwa (...) S.A. (...) z siedzibą w W. na rzecz powódki Z. S. kwotę 2191,70 zł tytułem kosztów procesu (pkt III).

Orzeczenie to zapadło w następującym stanie faktycznym:

Powódka Z. S. w drugiej połowie 2007r. od swojego syna W. S. dowiedziała się o nowym produkcie inwestycyjno-ubezpieczeniowym oferowanym przez ubezpieczycieli tj. polisolokatach. Wiedzę na temat tego produktu W. S. zdobył od swojej koleżanki M. K., która przyuczała się do wykonywania zawodu agenta ubezpieczeniowego. We wrześniu 2007r. odbyło się spotkanie, w którym uczestniczyła M. K., S. C., synowie powódki S. i W., córka J. i mąż S., który jednak nie przebywał w pomieszczeniu przez cały czas kiedy prowadzone były rozmowy. W trakcie spotkania M. K. i S. C. zaproponowali powódce zawarcie umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...), wskazując, że jest to długoterminowy, ale bezpieczny sposób inwestowania środków zapewniający równocześnie ubezpieczenie na życie. W trakcie spotkania doszło do wypełnienia przez S. C. samokopiujących wniosków o zawarcie umowy, który został podpisany przez powódkę. Powódka przekazała też S. C. kwotę 3000 zł. W trakcie spotkania powódka otrzymała kopię wniosku, jednak nie zostały jej doręczone inne dokumenty, w tym Ogólne Warunki Ubezpieczenia ani Regulamin Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych, a jedynie broszury (...), wskazujące na zyski jakie można uzyskać. Wniosek ten nie zawierał też zaznaczonych rubryk potwierdzających otrzymanie tych dokumentów i nie został w trakcie spotkania podpisany przez agenta Skandii, który nie uczestniczył, ani w przedstawianiu warunków, ani innych czynnościach związanych z zawarciem umowy. Dopiero w dalszej kolejności M. C. podpisał wniosek i zaznaczył oświadczenia o otrzymaniu OWU i pozostałych dokumentów. Powódka w trakcie spotkania była też poinformowana i zapewniona, iż jest to produkt całkowicie bezpieczny, gwarantujący co najmniej zyski, a dodatkowo ochronę na wypadek śmierci. Z drugiej strony brak było informacji o ryzyku inwestycyjnym i pobieranych opłatach i sposobie wyliczenia przysługującego świadczenia. To S. C. wypełnił pkt. 8 wniosku to jest, co do sposobu, w jaki środki powódki miały być inwestowane, zapewniając przy tym, że po 5 latach może ona wycofać środki z mniejszym lub większym zyskiem ale bez strat.

Powódka regularnie płaciła uzgodnioną składkę w kwocie 3000 zł rocznie, a dodatkowo wpłaciła 10.000 zł, to jest w sumie 25000 zł. Jednocześnie dwukrotnie dokonała wypłaty w kwotach po 3000 zł ze składki dodatkowej. W październiku 2012r. doszło do przekształcenia polisy w bezskładkową.

Około roku 2015 powódka od agenta ubezpieczeniowego otrzymała informację o tym, że produkt może przynosić straty oraz możliwości zwrócenia się do Rzecznika (...) o pomoc w sprawie. W toku korespondencji z Rzecznikiem, pozwana przesłania oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o zawarciu umowy. Powódka w styczniu 2015r. rozwiązała umowę wnosząc o całkowitą wypłatę. W dniu 15 stycznia 2016r. pozwana wypłaciła na rachunek powódki kwotę 4671,08 zł tytułem świadczenia wykupu.

Sąd przedmiotowe okoliczności ustalił m.in. w oparciu o dokumenty, które strony przedłożyły, w szczególności kopie przedstawioną przez powódkę. Okoliczności, w jakich wniosek został przygotowany ustalił Sąd w oparciu o zeznania świadków to jest osób, które bezpośrednio uczestniczyły w spotkaniu, na którym oferta był przedstawiana i przygotowane zostały wnioski. Zeznania M. C., którego podpis jako agenta ostatecznie widnieje pod wnioskiem jaki przedłożył ubezpieczyciel nie dają podstaw do poczynienia odmiennych ustaleń. W szczególności świadek ten nie pamiętał dokładnie okoliczności, w jakich wniosek został przygotowany. Nie dał Sąd wiary jego zeznaniom w zakresie w jakim wskazywał, że nie zdarzało się tak by rozmowy prowadził S. C., a on podpisywał wniosek. Zeznaniom tym przeczą w szczególności spójne zeznania pozostałych słuchanych w toku postępowania świadków, którzy również w większości uczestniczyli w przygotowaniu wniosków o zawarcie umowy, a spotkanie miało taki sam przebieg jak w przedmiotowej sprawie. Jednocześnie rozbieżna treść złożonych formularzy wniosków oraz brak dołączenia przez stronę pozwaną oryginału wniosku pomimo tego, że wezwanie do jego dołączenia oparte na treści art. 129 k.p.c. zostało zawarte w piśmie powódki, skutkuje wskazaną wyżej oceną. Co więcej również Sąd wezwał pozwaną do dołączenia oryginałów dokumentów wnioskowanych jako dowody w sprawie, któremu to obowiązkowi pozwana nie uczyniła zadość licząc się zapewne z konsekwencjami o jakich mowa w art. 233 §2 k.p.c. Sąd ustalając stan faktyczny sprawy pominął część zgłoszonych przez stronę pozwaną dowodów uznając, że okoliczności, w szczególności struktura ponoszenia i rozliczania kosztów umowy ubezpieczenia w czasie przy założeniu, że umowa będzie trwała przez czas w niej przewidziany, nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. W szczególności w sytuacji poczynienia ustaleń, co do tego, że OWU nie zostały dołączone.

W oparciu o tak ustalony i oceniony stan faktyczny Sąd wskazał, iż powódka cofnęła częściowo powództwo ze zrzeczeniem się roszczenia tj. w zakresie kwoty 6000 zł, wobec czego umorzono postępowanie w tym zakresie na podstawie art. 355 §1 k.p.c.

Umowa, która jest przedmiotem oceny odpowiadała wymienionej w dziale I załącznika do ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej umowie ubezpieczenia na życie związanej z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Przedmiotem ubezpieczenia było życie powódki, a zakresem ubezpieczenia objęto śmierć ubezpieczonego w okresie odpowiedzialności strony pozwanej z tytułu udzielania ochrony ubezpieczeniowej. Przedmiotem umów, było także inwestowanie środków pochodzących ze składek wpłacanych z tytułu umowy w ramach ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych. Powódka w relacji łączącej strony była konsumentem. Zdaniem Sądu Rejonowego kluczowe znaczenie w przedmiotowej sprawie miał fakt braku doręczenia Ogólnych Warunków Ubezpieczenia i załączników do niego przed podpisaniem wniosku. Sąd I instancji przywołał treść art. art. 384 § 1 i 2 k.c. wskazał, iż biorąc pod uwagę okoliczności, w jakich doszło do przedstawienia oferty, w trakcie którego agent nie brał w ogóle udziału, na co podpisując w dalszej kolejności wniosek wyraził pełną zgodę, dał Sąd wiarę w pełni twierdzeniom powódki, które znalazły oparcie w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym, że nie zostały zachowane podstawowe standardy związane z zawieraniem tego rodzaju umów, w tym obowiązek informacyjny oraz obowiązek doręczenia pozwanej wszystkich wymaganych dla ukształtowania tego stosunku dokumentów. Nie można przyjąć, że samo potwierdzenie odbioru polisy skutkuje powstaniem obowiązku zapłaty składki w kwocie 3000 zł, a to ze względu na cel umowy oraz symboliczny charakter ubezpieczenia. Treść samego wniosku o zawarcie umowy nie zawierała oświadczeń o otrzymaniu Ogólnych Warunków Ubezpieczenia i tym samym brak jest związania powódki tym warunkami, z tego względu nie sposób zrekonstruować treść stosunku prawnego łączącego strony w sposób umożliwiający przyjęcie, że obowiązkowi powódki do uiszczenia składki w kwocie 3000 zł rocznie, odpowiadają obowiązki właściwe dla Umowy (...) z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym. Jednocześnie niesporne było, że powódka dokonała wpłat w łącznej kwocie 25000 zł, a suma dotychczasowych wypłat na rzecz powódki zamyka się kwotą 10671,08 zł (6000 zł + 4671,08 zł). Zasadnym było zatem uwzględnienie roszczenia w zakresie kwoty 14328,92 zł. Podstawą zasądzonej kwoty był przepis art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. W ocenie Sądu twierdzenia pozwanej, że roszczenie oparte na wskazanych przepisach nie zasługuje na uwzględnienie z uwagi na to, że pozwana nie jest już wzbogacona nie zasługiwało na uwzględnienie i nie zostało w żaden sposób poparte. Sąd zasądził też odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia 16 stycznia 2016 r. O kosztach postępowania rozstrzygnął Sąd w oparciu o przepis art. 100 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniosła strona pozwana, zaskarżyła go w części uwzględniającej powództwo, w tym co do rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, zarzucając: naruszenie przepisów prawa procesowego tj: art. 233 § 1 k.p.c., poprzez przeprowadzenie dowolnej a nie swobodnej oceny dowodów z oryginalnego wniosku o ubezpieczenie złożonego przez powoda, kopii wniosku będącej w posiadaniu powoda, zeznań powódki oraz świadków która doprowadziła Sąd do błędnego ustalenia, jakoby powodowi nie doręczono OWU, w sytuacji gdy: a/wniosek stanowił ofertę, którą powód skierował do pozwanej, a jego jedyny oryginalny egzemplarz znajduje się w posiadaniu pozwanej — i jest to jedyny w pełni wiarygodny dowód w zakresie doręczenia wzorca; b/ odpis ad acta wniosku znajdujący się w posiadaniu powoda nie może być dowodem, bowiem rzeczywiste oświadczenia wiedzy i woli powoda zawiera jedynie oryginalny egzemplarz wniosku (treść kopii, którą zostawił sobie powód nie ma znaczenia, jeśli odbiega od treści oświadczenia, które złożył Pozwanej; c/ zeznania powoda były oczywiście niewiarygodne pochodząc od osoby zainteresowanej korzystnym wynikiem procesu, a świadkowie sami zawarli z pozwaną tożsame umowy i także są lub potencjalnie będą zainteresowani dochodzeniem roszczeń od pozwanej, czego skutkiem było błędne przyjęcie, że powód nie jest w ogóle związany wzorcem umownym, a w konsekwencji nie mogło dojść do zawarcia ważnej umowy. Powyższe uchybienie Sądu doprowadziło do nierozpoznania istoty sprawy, ponieważ po niesłusznym przyjęciu, że do doręczenia OWU nie doszło, Sąd nie zbadał merytorycznie podstaw abuzywności, na które powoływał się powód, a rozpoznanie ich przez tut. Sąd uczyniłoby postępowanie w sprawie jednoinstancyjnym.

Wskazując na powyższe apelująca wniosła o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy sądowi I. instancji do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy przyjmuje za własny stan faktyczny ustalony przez Sąd I instancji. Zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c nie zasługują na uwzględnienie albowiem nie sposób zrzucić skutecznie sądowi I instancji dowolności w ustaleniu stanu faktycznego na kanwie zebranego materiału dowodowego. Istotnym elementem zebranego materiału dowodowego była kopia/ kalka wniosku o zawarcie umowy z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym otrzymana przez powódkę w chwili podpisania oryginału tego wniosku, który to oryginał został za pośrednictwem agenta ubezpieczeniowego przekazany stronie pozwanej pomimo tego, że był odmienny od wniosku, który powódka podpisała. Oryginał wniosku rozumiany jako dokument zawierający oryginalny a nie skopiowany podpis powódki, zawiera istotne różnice w stosunku do kalki wniosku pozostawionej powódce czego w zasadzie strona pozwana nie kwestionuje nadając swoim zarzutom w rzeczywistości nie charakter błędów w zakresie oceny dowodów lecz charakter naruszenia przepisów prawa materialnego w zakresie sposobu zawierania umowy a w tym składania oferty zwarcia umowy. W ocenie strony pozwanej nie ma znaczenia fakt, że treść wniosku jaka pozostała przy powódce była inna niż treść wniosku jaka dotarła do strony pozwanej, lecz z taką oceną nie można się zgodzić. Istotnym bowiem było ustalenie, jakiej treści powódka mogła złożyć pozwanej ofertę. Zgodnie z art. 66 k.c oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy stanowi ofertę, jeżeli określa istotne postanowienia tej umowy. Zgodzić się także należy że stanowiskiem pozwanej, że to powódka składała ofertę stronie pozwanej ( w zasadzie jej poprzednikowi prawnemu S. ), jednak odbywało się to przy uwzględnieniu specyfiki zawierania umowy ubezpieczenia. Oznacza to, iż konstrukcja oferty z jaką konsument mógł wystąpić oparta była w dużej mierze na pomocy ze strony ubezpieczyciela, który tak naprawdę dyktował warunki umowy przedstawiając ogóle warunki ubezpieczenia. To właśnie ogólne warunki ubezpieczenia decydowały o zasadach na jakich miało dojść do zawarcia umowy. Zatem jeśli zarzuty pozwanej sprowadzają się do negowania sposobu zawarcia umowy to strona pozwana powinna skupić się na przeprowadzeniu dowodu na okoliczność, iż powódka otrzymała przy podpisaniu wniosku ogólne warunki ubezpieczenia. Miało to bowiem znaczenie dla ustalenia czy jej oferta była pełna a zatem jakiej treści umowa mogła wiązać strony. Dowód w tym zakresie mógł zostać przeprowadzony poprzez skorzystanie z różnych środków dowodowych w tym porównania kalki/ kopi wniosku i oryginału skoro oba dokumenty powinny mieć jednobrzmiącą treść, ale także poprzez dowody osobowe. Kwestionowanie wiarygodności dowodów z zeznań występujących w sprawie świadków i z przesłuchania powódki jedynie na tej podstawie, iż są oni bezpośrednio zainteresowani w pozytywnym rozstrzygnięciu sprawy dla powódki a świadkowie w większości są osobami bliskimi powódce nie jest wystarczające. Jeśli bowiem treść zeznań wpisuje się doskonale w informacje jakie wynikają z dokumentu to pozbawienie mocy dowodowej zeznań świadków stanowiłoby naruszenie zasad logicznego rozumowania a to z pewnością pozostawałoby w sprzeczności z art. 233 § 1 k.p.c Zauważyć także należy, że istotnego materiału dowodowego dostarcza świadek S. C., który nie tylko nie jest spokrewniony z powódkę, ale także jako agent działający w imieniu poprzednika prawnego pozwanej uczestniczył w zawieraniu umowy. Świadek ten potwierdził, że nie uczestniczył w rozmowie z powódkę i nie on wypełniał wniosek bowiem nie jest to jego pismo. Takie zeznanie potwierdza wersję zdarzeń przedstawioną przez powódkę. Zeznanie świadka i porównanie treści oryginału i kalki wniosku pozostawionej powódce potwierdza bez wątpliwości, że powódka przy składaniu wniosku nie otrzymała ogólnych warunków ubezpieczenia i w ten sposób nie mogła się z nimi zapoznać.

W prawidłowo ustalonym stanie faktycznym słusznie ocenił Sąd Rejonowy ocenił , że zawarte w ogólnych warunkach ubezpieczenia jak i załączniku nr 1 do tych warunków postanowienia dotyczące pobierania przez stronę pozwaną – ubezpieczyciela opłaty poprzez potrącenie określonej kwoty nie wiążą konsumenta – powódkę wobec treści art.384 k.c. Powódka w relacjach z pozwanym występuje jako konsument. Nie sposób także uznać zawarcia takiej umowy, o znaczącym zakresie zobowiązań obu stron, za umowę zawieraną powszechnie, w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Tym samym art. 384 § 2 k.c. w ogóle nie znajduje zastosowania w okolicznościach faktycznych sprawy. Zgodnie natomiast z art. 384 § 1 k.c. ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy. Wykonanie tego obowiązku ma na celu umożliwienie stronie takiej umowy zapoznanie się z treścią tak zawieranego stosunku obligacyjnego. Tym samym spełnienie warunków określonych w tym uregulowaniu następuje wówczas, gdy takie ogólne warunki umowy doręczone są drugiej stronie w sposób umożliwiający jej zapoznanie się z ich treścią. Kwestia ta jest szczególnie istotna w relacjach z konsumentem oraz w sytuacji, w której warunki takie są obszerne w stopniu w praktyce uniemożliwiającym zapoznanie się z nimi w krótkim czasie. Obowiązek, o którym mowa w art. 384 § 1 k.c. nie ma charakteru czysto formalnego, ma on znaczenie ochronne - umożliwia stronie umowy zapoznanie się z wiążącymi ją warunkami, a ostatecznie podjęcie świadomej decyzji co do wstąpienia w taki stosunek umowny. Wzorzec umowy powinien być doręczony powódce w rozsądnym czasie, stwarzającym realną możliwość zapoznania się z jego treścią przed zawarciem umowy. Pokwitowanie doręczenia wzorca, jeżeli ono nie nastąpiło nie konwaliduje braku doręczenia. Obowiązek doręczenie wzorca przed zawarciem umowy obejmuje całość wzorca określającego treść stosunku prawnego, łącznie z załącznikami, tabelami i dokumentami, do których wzorzec się odwołuje. Nie czyni zadość temu obowiązkowi podaniem ustnej informacji o jego treści ( wyrok SN z dnia 17 grudnia 2015 r., V CSK 234/15) .

Udostępnienie wzorca przed zawarciem umowy stanowi warunek, od spełnienia którego zależy, czy zawarte w nim postanowienia kształtować będą treść stosunku umownego. Charakter prawny wzorców umów nie jest postrzegany jednolicie w doktrynie prawa. Jednak przeważa trafne stanowisko, zgodnie z którym wzorzec umowy stanowi kwalifikowane oświadczenie woli o szczególnym reżimie prawnym. Oświadczenie to, po spełnieniu przesłanek tego reżimu, kształtuje w sposób automatyczny, poza konsensem, treść stosunku cywilnoprawnego wynikającego z umowy, na wzór elementów wymienionych w art. 56 k.c., to jest ustawy, zwyczaju i zasad współżycia społecznego. Stanowisko to jest reprezentowane w judykaturze (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2000 r., I CKN 970/98, OSNC z 2001 r. Nr 6, poz. 93; z dnia 19 kwietnia 2007 r., I CSK 27/07, OSNC-ZD z 2008 r., nr A, poz. 25; z dnia 20 stycznia 2011 r., I CSK 218/10, BSN z 2011 r. Nr 3, poz. 15 i z dnia 14 lipca 2004 r., IV CK 577/03, niepubl.). Brak doręczenia wzorca powoduje, że nie kształtuje on w kwestionowanym zakresie stosunku prawnego. Zatem należy wskazać, że skoro w ogóle nie jest możliwe ustalenie jakiej treści strony umowę zawarły to wskazać należy, że wszystko co powódka świadczyła na poczet tej umowy było świadczeniem nienależnym. Nie sposób treści umowy ustalić jedynie w oparciu o sam wniosek złożony w treści przedstawionej przez powódkę. Do zwrotu takiego świadczenia zastosowanie ma art.410§2 k.c. Strona pozwana pozostawała w opóźnieniu w jej świadczeniu od dnia wezwania o zwrot, stąd początkowy termin zwrotu świadczenia został oznaczony zgodnie z żądaniem pozwu.

Wobec powyższego apelacja jako niezasadna podlegała oddaleniu na zasadzie art. 385 k.p.c

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na zasadzie art. 98 k.p.c tj zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy. Na koszty złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika powódki, które ustalono na podstawie § 2 pkt 5 w zw. z § 10.1.1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

SSR Katarzyna Gajda Roszczynialska SSO Beata Kurdziel SSO Beata Tabaka