Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Krakowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 maja 2025 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Okręgowego Agnieszka Zielińska

protokolant: starszy sekretarz sądowy Ewa Sarecka

po rozpoznaniu w dniu 25 kwietnia 2025 r. w Krakowie

na rozprawie

sprawy M. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o wysokość emerytury

na skutek odwołania M. C.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

z dnia 23 września 2024 r. znak: (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje odwołującej M. C. prawo do przeliczenia wysokości emerytury uzyskanej w wieku powszechnym, z pominięciem przepisu art. 25 ustęp 1 b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.

Sygn. akt VII U 2945/24

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 9 maja 2025 r.

Decyzją z dnia 23 września 2024 r. (Nr (...)) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K., działając na podstawie Konstytucji RP, ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2024 r. , poz. 497 z późn. zm.), ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2023 r., poz. 1251 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą emerytalną, odmówił M. C. ponownego ustalenia wysokości emerytury.

W uzasadnieniu decyzji wskazano, że na wniosek osoby zainteresowanej w sprawie zakończonej prawomocną decyzją, Zakład Ubezpieczeń Społecznych uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala wysokość świadczenia jeżeli zaszła do tego przesłanka wymieniona w art. 114 ustawy emerytalnej.

W dniu 4 czerwca 2024 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok w sprawie dotyczącej obliczenia emerytury, poprzez pomniejszenie podstawy obliczenia emerytury z wieku powszechnego o kwotę pobranych wcześniej emerytur. Trybunał uznał, że przepis ustawy
na to pozwalający, w zakresie w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r., jest niezgodny z przepisami Konstytucji.

Wydanie wyroku przez Trybunał nie jest przesłanką do uchylenia lub zmiany decyzji, o której mowa w powyższym przepisie.

W odwołaniu od powyższej decyzji M. C. wniosła o jej zmianę w ten sposób, że organ rentowy ponownie obliczy wysokość jej emerytury w wieku powszechnym i przy obliczeniu jej wysokości pominie przepis art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej i dokonana wyrównania na podstawie art. 133 tejże ustawy. Odwołująca wnosiła również o zasądzenie
na jej rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych.

Odwołująca wskazała, że w wyroku z dnia 4 czerwca 2024 r., który uczyniła ona podstawą wniosku o wznowienie postępowania, przepis art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej został uznany za niekonstytucyjny wobec osób spełniających przesłanki takie jak: osoba jest emerytem, która na emeryturę wcześniejszą przeszła na skutek wniosku złożonego przed 6 czerwca 2012 r., a wniosek o emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym złożyła po 1 stycznia 2013 r.

Odwołująca podniosła, że spełnia powyższe przesłanki, a orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego jest wiążące dla organów ZUS przy rozpoznawaniu wniosku o wznowienie postępowania. Wyroku Trybunału są ostateczne i powszechnie obowiązujące.

W odpowiedzi na odwołanie ZUS Oddział w K. wniósł o jego oddalenie
z przyczyn jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

ZUS dodał, że zgodnie z art. 190 Konstytucji, wyroki Trybunału ogłasza się
we właściwym dzienniku urzędowym, co stanowi ogłoszenie tego wyroku, o którym mowa
w tym przepisie. Oznacza to, że bez takiego ogłoszenia wyroki Trybunału nie wchodzą w życie.

I tak wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 r. (SK 140/20) nie został ogłoszony i nie może on mieć zastosowania w niniejszej sprawie.

Okoliczności faktyczne niniejszej sprawy pozostawały poza sporem stron,
tj. że:

1)  odwołująca urodziła się w dniu (...),

2)  decyzją z dnia 21 lipca 2017 r. przyznano odwołującej prawo do emerytury
od dnia 8 lipca 2017 r., tj. od osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego; podstawa obliczenia emerytury podlegała pomniejszeniu o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur, zgodnie z art. 25 ust. 1b ustawy o FUS.

Przedmiotowy spór dotyczył prawa, a to tego, czy zasadnym było zastosowanie
do odwołującej przepisu art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej przy ustaleniu wysokości jej emerytury na podstawie art. 26 tejże ustawy.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę częściową lub emeryturę na podstawie przepisów art. 46, 50, 50a, 50e lub 184, a także art. 88 lub art. 88a ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki
na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Wyrokiem z dnia 4 czerwca 2024 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że: „Art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251) w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek
o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r., jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”.

W uzasadnieniu powyższego wyroku wskazano, że ustawa z dnia 11 maja 2012 r.
o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r. poz. 637) została ogłoszona 6 czerwca 2012 r. i zgodnie z jej art. 22 weszła w życie 1 stycznia 2013 r. Nie wszystkie osoby objęte zakresem art. 25 u.e.r. miały możliwość świadomego ukształtowania swojej sytuacji prawnej. Niekorzystnego obliczania podstawy wymiaru emerytury, tj. z uwzględnieniem art. 25 ust. 1b u.e.r., wydłużona, półroczna vacatio legis pozwoliła uniknąć jedynie tym osobom, które przed 1 stycznia 2013 r. osiągnęły już wiek emerytalny, wymagany przez art. 24 u.e.r., w brzmieniu obowiązującym przed tą datą, i złożyły wniosek o wypłatę tego świadczenia. Do dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej osoby te bowiem nabyły już prawo do emerytury z nowego systemu (art. 100 ust. 1 u.e.r.).

W rozpoznawanej sprawie, w ocenie Trybunału, doszło do naruszenia zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Ubezpieczeni, którzy zdecydowali się na korzystanie z wcześniejszej emerytury, nie mieli - w momencie podejmowania tej decyzji na podstawie obowiązującego wówczas stanu prawnego - świadomości co do skutków prawnych, jakie może ona wywoływać w sferze ich przyszłych uprawnień z tytułu emerytury powszechnej. W szczególności nie mogli przewidzieć, że przejście na emeryturę jeszcze przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego będzie wiązało się z pomniejszeniem zgromadzonego kapitału o pobrane świadczenia. Nie spodziewali się, że wypłacanie świadczeń emerytalnych wpłynie na sposób ustalania wysokości świadczenia w ramach emerytury powszechnej. Z takimi konsekwencjami mogły się natomiast liczyć osoby, które decydowały się na skorzystanie z prawa do wcześniejszej emerytury po ogłoszeniu ustawy nowelizującej.

Dopiero od tego momentu osoby ubezpieczone mogły zapoznać się z nowymi regulacjami i podjąć przez to świadomą decyzję, dysponując wiedzą co do jej ujemnych skutków w sferze wymiaru przyszłego świadczenia emerytalnego po osiągnięciu przewidzianego w ustawie wieku.

Przenosząc powyższe na grunt rozpatrywanej sprawy stwierdzić należało, że wbrew twierdzeniom ZUS, wydanie wyroku przez Trybunał Konstytucyjny stwierdzającego niekonstytucyjność przepisu art. 25 ust. 1 b ustawy emerytalnej, jest przesłanką do zmiany zaskarżonej decyzji. Zgodnie bowiem z przepisem art. 190 ust. 1 Konstytucji, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego ma wskazany wyżej walor od momentu jego publicznego ogłoszenia, co stanowi jednocześnie podważenie domniemania konstytucyjności przepisu, którego niekonstytucyjność orzeczenie to stwierdza.

Należy bowiem odróżnić publiczne ogłoszenie orzeczenia (art. 190 ust. 1 Konstytucji) od jego ogłoszenia w organie urzędowym, o którym mowa w ust. 3 art. 190 Konstytucji, które powoduje jego wejście w życie i utratę mocy obowiązującej przepisu (patrz Tuleja Piotr (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, wyd. II).

Przyznać zatem należało, że bez publikacji wyroku Trybunału Konstytucyjnego nie wchodzi on w życie i nie wywołuje skutku w postaci utraty mocy obowiązującej przepisu zawierającego normę uznaną za niekonstytucyjną. Nie oznacza to jednak, że wyrok Trybunału nie ma mocy powszechnie obowiązującej i że nie jest ostateczny, co wynika już
z ust. 1 art. 190 Konstytucji.

Za podstawę prawną zmiany decyzji w przedmiocie ustalenia wysokości emerytury należy w opisanej wyżej sytuacji uznać przepis art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym, w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo
do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.

Tut. Sąd podziela bowiem stanowisko wyrażone przez Sąd Apelacyjny w (...) w wyroku z dnia 23 czerwca 2020 r. (III AUa 138/20), zgodnie z którym:

„Wydanie przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia stwierdzającego niekonstytucyjność przepisu, który był podstawą ustalenia emerytury w zaniżonej wysokości, stanowi okoliczność mającą wpływ na prawo do świadczenia i uzasadnia działanie
w przedmiocie ponownego ustalenia wysokości emerytury z pominięciem takiego niekonstytucyjnego unormowania. Przepis uznany za sprzeczny z Konstytucją - właśnie
ze względu na swoją niekonstytucyjność i to istniejącą od początku uchwalenia - nie może być w konkretnych sprawach stosowany i w konsekwencji koniecznym jest usunięcie skutków niekonstytucyjnego przepisu. Decyzja organu rentowego wydana na podstawie takiej normy prawnej jest obiektywnie błędna .

Nie można zgodzić się z poglądem, iż w przypadku stwierdzenia niekonstytucyjności przepisu przez Trybunał Konstytucyjny wyłącznym skutkiem takiego orzeczenia jest wznowienie postępowania w trybie art. 145 k.p.a. w zw. z art. 190 ust. 4 Konstytucji. Strona ma prawo realizować swoje uprawnienie w możliwie szerokim zakresie, dopuszczalnym przepisami prawa, a organ rentowy ma administracyjny obowiązek stworzyć ku temu warunki.

Nie zachodzą żadne przeszkody prawne, by strona w sytuacji zmiany interpretacji prawa, wykorzystując przesłankę błędu organu , wniosła o ponowne ustalenie wysokości świadczenia na podstawie art. 114 ust. 1 pkt 6 u.e.r.f.u.s.”.

W podobny sposób wypowiedział się również Sąd Apelacyjny w (...) w wyroku
z dnia 10 czerwca 2020 r. (III AUa 378/20).

Natomiast Sąd Apelacyjny w (...) w wyroku z dnia 21 maja 2020 r.
(III AUa 454/19) stwierdził dodatkowo, że:

„Nie zachodzą żadne przeszkody prawne, by strona w sytuacji zmiany interpretacji prawa, wykorzystując przesłankę błędu organu, wniosła o ponowne ustalenie wysokości świadczenia na podstawie art. 114 ust. 1 pkt 6 u.e.r.f.u.s., przy czym błędne ustalenie wysokości świadczenia, niezależnie od przyczyn błędu zawsze daje podstawę do przeliczenia świadczenia.

Za błąd organu uznaje się każdą obiektywną wadliwość niezależnie od tego czy jest ona skutkiem zaniedbania, pomyłki czy też np. wadliwej legislacji.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019 r., P 20/16 ma charakter interpretacyjny i nie usuwa z porządku prawnego wskazanego przepisu art. 25 ust. 1b u.e.r.f.u.s., lecz przypisuje tej normie określone znaczenie prawne, tak by przepis nie naruszał Konstytucji. Wyznacza, zatem określony kierunek interpretacji, a taki stan oznacza błąd organu, bowiem nieprawidłowa interpretacja przepisu , mieści się w kategorii szeroko rozumianego błędu organu , w znaczeniu art. 114 ust. 1 pkt 6 u.e.r.f.u.s.”.

W tym stanie rzeczy, z uwagi na stwierdzoną niekonstytucyjność przepisu art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej i zastosowanie tego przepisu przy ustalaniu wysokości emerytury odwołującej, na zasadzie art. 477 ¹⁴§ 2 k.p.c. w zw. z art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy emerytalnej, orzeczono jak w sentencji wyroku.